Błogosławiony ks dr Emil Szramek - polski duch narodowy wśród księży

Beatyfikacja ks. Emila Szramka odbyła się 13 czerwca w Warszawie, podczas mszy na Placu Piłsudskiego. Tworkowianina wyniesiono na ołtarze razem ze 107 innymi męczennikami za wiarę: księżmi z 17 diecezji i Ordynariatu Polowego oraz członkami 22 zgromadzeń zakonnych. Wśród nich był również ks. Józef Czempiel z parafii Chorzów-Batory.

Ks. Emil Szramek urodził się 29 września 1887 r. w Tworkowie. Był, obok pięciorga rodzeństwa, synem chałupnika Augusta i Józefy z domu Kandziora. Chrztu udzielił mu ks. Augustyn Weltzel. Po wyjeździe ojca do USA, wychowaniem dzieci zajęła się matka Józefa. Emil ukończył szkołę elementarną w rodzinnej wiosce i, w 1907 r., królewskiej ewangelickie gimnazjum w Raciborzu. Niezwykle uzdolniony młodzieniec zdecydował się studiować na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. 22 czerwca 1911 r. przyjął święcenia kapłańskie z rąk kardynała Jerzego Koppa. Pracował jako wikary w Miechowicach, Tychach i Zabrzu.

W Tychach, pod wpływem ks. Jana Kapicy, ukształtował swoją propolską orientację narodową. W 1917 r. został przeniesiony do Mikołowa, gdzie prowadził ożywioną działalność w Towarzystwie Oświaty im. św. Jacka. W 1919 r. był więziony za krzewienie polskości. Na wieść o podziale Śląska zdecydowanie opowiedział się po stronie polskiej. Stał jednak, jak sam twierdził, okrakiem po obydwu stronach - polskiej i niemieckiej. Zafascynowany był niemiecką kulturą, ale sercem i temperamentem bliżej mu było do Polski - pisze o nim ks. Jerzy Myszor, profesor Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie [„Gazeta w Katowicach”, 12 VI 1999]. Zmienił wówczas nazwisko z Schramek na Szramek. Jego biografowie podkreślają jednak, że był zdecydowanym przeciwnikiem postaw nacjonalistycznych, zarówno niemieckich jak i polskich. Nie przeszkadzało to jednak ks. Szramkowi angażować się w działalność na rzecz odrodzonej Rzeczpospolitej. Niemcy nigdy mu tego nie zapomnieli. W 1922 r. został za to pobity przez niemieckie bojówki.

W 1923 r. został kanclerzem kurii Administracji Apostolskiej w Katowicach. Od 1926 r., na polecenie papieża Piusa XI, był proboszczem parafii p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Katowicach. Zadanie miał trudne. Parafia - jedna z najbardziej prestiżowych w Katowicach - była w połowie zamieszkała przez Niemców. Od 1927 r., na polecenie ks. bp Arkadiusza Lisieckiego, ks. Szramek, jako magister fabricae, kierował budową katowickiej katedry p.w. Chrystusa Króla. Został później kanonikiem i prałatem. Był bliskim współpracownikiem i doradcą biskupów: wspomnianego już Arkadiusza Lisieckiego i Stanisława Adamskiego.

Ks. Emil Szramek - uczony z tytułem doktora po obronie pracy nt. „Kolegiata św. Krzyża w Opolu” - dał się poznać jako społecznik, mecenas i kolekcjoner sztuki, świetny znawca historii, kultury i socjologii, wyrafinowany eseista i bibliofil. Nie przystawał do ówczesnych wzorców duszpasterzy na Śląsku. Przede wszystkim, choć tego nigdy nie okazywał, górował wśród duchowieństwa śląskiego inteligencją i wykształceniem [ks. Józef Myszor, „Gazeta w Katowicach”, 12 VI 1999 r.]. Już w raciborskim gimnazjum należał do grona najzdolniejszych uczniów. Historią zainteresował się we Wrocławiu. Niewątpliwy wpływ na to miał ks. Maksymilian Sdralek i ks. Józef Jungnitz. W okresie międzywojennym, ks. Szramek uczestniczył we wszystkich przedsięwzięciach naukowych na Śląsku. W latach 1927-1939 był prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauki na Śląsku. Redagował „Rocznik” tegoż Towarzystwa. Opublikował około 200 prac, w tym najcenniejszą i do dziś aktualną pt. „Śląsk jako problem socjologiczny” [Katowice 1934]. Był jednym z inicjatorów budowy Biblioteki Śląskiej. Historycy podkreślają ogromną wartość jego teczek historycznych, których części, niestety, nie udało się odnaleźć. Teczki te, wraz z zebranymi przez ks. Szramka dziełami sztuki, zostały prawdopodobnie wywiezione podczas wojny do Niemiec.

W sierpniu 1939 r., ks. Emil Szramek był przekonany o wybuchu wojny. Spisał wówczas testament. Swoją kolekcję obrazów i książek zapisał diecezji katowickiej. Wiedział chyba, że gestapo ma go na swej liście gończej. Już w pierwszych dniach po zajęciu Katowic polecono Szramkowi przenieść się do Generalnej Guberni. Od tej decyzji odwołał się do H. Kerrla, ówczesnego ministra spraw kościelnych III Rzeszy i do samego Heinricha Himmlera. Jej wykonanie odroczono wprawdzie na kilka miesięcy, ale ks. Szramek, zaliczany do grona wybitnej śląskiej inteligencji, przeszkadzał hitlerowcom. Głosił polskie kazania. Miał „na sumieniu” działalność propolską w okresie powstań śląskich. Niemcy traktowali go jako potencjalnego przywódcę opozycji.

8 kwietnia 1940 r. na plebanię kościoła mariackiego wkroczyło czterech gestapowców i aresztowało ks. Szramka. Pozwolono mu tylko na chwilę wejść do kościoła. Gdy wychodził, napotkał urągające mu Niemki. Został zadenuncjowany prawdopodobnie przez kogoś ze służby kościelnej. Wraz z innymi przedstawicielami śląskiej inteligencji został przewieziony do Dachau. W jego sprawie interweniował wikariusz generalny ks. Franz Strzyż. Na gestapo powiedziano mu, że można prosić o łaski dla wszystkich, tylko nie dla Szramka. Nie pomogły również starania siostry aresztowanego i niemieckich parafian zbierających podpisy pod petycją w jego sprawie.

Z Dachau, ks. Szramka przewieziono do Gusen, później Mauthausen i ponownie, 8 grudnia 1940 r. do Dachau. W obozach wspierał na duchu współwięźniów. Potrafił zachować godność i spokój ducha wobec swoich oprawców. Esesmanów przyprawiało to o wściekłość. Był bity i szykanowany. Kilka dni przed śmiercią, w swoim kazaniu powiedział: Nie zazdrość złoczyńcom i nie bądź oburzony na tych, którzy czynią przemoc! Tego, co naprawdę jest nasze, nikt nie może nam odebrać. Złodziej okrada tylko samego siebie a nas obdarza wolnością ducha. Głos naszej duszy mówi nam, że my, prześladowani, nie przegraliśmy, lecz zwyciężyliśmy. Nie dopiero w blasku tamtego świata, lecz już teraz zapewnia nas o tym głos wewnętrzny i nasza dusza. Życie zakończył 13 stycznia 1942 r. Naraził się prawdopodobnie jakiemuś pielęgniarzowi. Zmarł ponoć pobity pod kranem z zimną wodą. Proces beatyfikacyjny trwał od 1993 r.

(waw)