Na drodze do Niepodległej. Racibórz 11.11.2018

Bogata w wydarzenia panorama dziejów Raciborza, historycznej stolicy Górnego Śląska, pozwala wyodrębnić złoty okres piastowski, zapoczątkowany rządami księcia Mieszka IV zwanego Laskonogim. Na czoło dokonań tego wybitnego władcy wysuwa się utworzenie silnego księstwa opolsko-raciborskiego. Do tego dochodzą liczne fundacje kościelne oraz akcja osadnicza, zakończona w czasach rządów jego syna Kazimierza lokacją najważniej-szych miast górnej Odry – stołecznego Raciborza oraz Opola. Racibórz w dobie rządów piastowskich zaliczany był do najważniejszych miast ówczesnej Polski. Postrzegany był jako silny ośrodek polityczny, religijny, gospodarczy oraz kulturalny. Mieszko IV sięgnął po władze senioralną w Krakowie, a w czasach jego wnuka Władysława w raciborskim konwencie dominikanów kiełkowała myśl zjednoczenia państwa i restytucji korony. Z Raciborza po-chodziła księżna Eufrozyna, matka króla Władysława Łokietka. Ogromne znaczenie Raciborza dla polskiej historii nie budzi żadnych wątpliwości.

Rozbicie dzielnicowe Górnego Śląska pchnęło tutejsze księstwa, w tym raciborskie, w stronę Królestwa Czech. Przejście Raciborza w I połowie XIV wieku pod władzę czeskich Przemyślidów z bocznej linii królewskiej spowodowało stagnację społeczno-gospodarczą, trwającą przez cały okres przynależności do monarchii Habsburgów. Ożywienie nadeszło z chwilą przejęcia Śląska przez Prusy (1742). Wielkie pruskie reformy gospodarcze, samorządowe i oświatowe z początku XIX wieku, a także doprowadzenie do Raciborza linii kolei żelaznej, dającej szybkie połączenie z najważniejszymi ośrodkami ówczesnej Europy, od Konstantynopola (Stambułu) przez Budapeszt, Wiedeń, Wrocław, Berlin aż po Hamburg, przyniosło bezprecedensowe ożywienie gospodarcze. Wielka rewolucja przemysłowa sprawiła, że liczba mieszkańców Raciborza urosła z około trzech tysięcy mieszkańców na początku XIX wieku do około pięćdziesięciu tysięcy na koniec tego stulecia.

Było to miasto wielu wyznań (katolickiego, ewangelicko-augsburskiego, moj-żeszowego) oraz kultur (polskiej, niemieckiej, czeskiej). Miejscowa ludność polska, mówiąca polskim językiem, przywiązana do wiary katolickiej, skupiona głównie w obecnych dzielnicach Raciborza a także na podraciborskich wsiach, przeżywała w drugiej połowie XIX wieku wielkie ożywienie narodowe. Przejawiało się to w działalności oświatowej, społecznej, gospodarczej, sportowej oraz prasowej. Polski żywioł nad górną Odrą okazał się niezwykle witalny. W Królestwie Polskim, w Wielkopolsce oraz w Galicji budziły się jedocześnie polskie tęsknoty za Śląskiem. Mimo iż państwa polskiego nie było wówczas na mapie Europy, a Ślązacy nie mieli styczności z Polską od XIV wieku, to świadomość istnienia polskiej wspólnoty, polskiej sprawy, polskiej racji stanu stawała się coraz dojrzalsza, także, a może przede wszystkim w Raciborzu.

Koniec I wojny światowej przyniósł wskrzeszenie Rzeczpospolitej, a trzy powstania śląskie i plebiscyt powrót w jej granice wschodniej części Górnego Śląska. Racibórz pozostał w granicach Niemiec.

Rozbrat z polską Macierzą trwał w przypadku Raciborza aż do 1945 roku. Powrót do Polski nastąpił w bardzo trudnych warunkach. Miasto miało za sobą kilkaset lat skomplikowanych dziejów, w tym konflikty narodowe, a przede wszystkim tragedię końca II wojny światowej, kiedy z racji przynależności do faszystowskiej III Rzeszy zostało spalone i splądrowane przez ZSRR.

Polska w XIV wieku traciła Racibórz kwitnący, a w 1945 roku przejmowała zrujnowane, wyludnione, rozgrabione przez Sowietów miasto. Wyjechała lud-ność niemiecka. Pozostała miejscowa polska, zasilona w kolejnych latach polskim żywiołem z różnych regionów II Rzeczpospolitej, w tym z utraconych Kresów Wschodnich. Rozpoczęła się wielka, zakończona sukcesem odbudowa.

Grzegorz Wawoczny