Gmach sądu krajowego w Raciborzu. Zobaczcie odnowione wnętrza [FOTO]

Związana jest z pruskim wymiarem sprawiedliwości, wpisując się z końcem XIX w. w niemiecką koncepcję państwa prawa (Rechtstaat), która żywo zajmowała ówczesnych prawników. Nabierając nowych treści w dobie tworzenia się gwarancji instytucjonalnych dla praw podstawowych, napawała dumą królów i obywateli, w tym tętniącego życiem miasta Ratibor.

Od lat 50. XX w. gmach wykorzystywał zakład poprawczy. Na szczęście nie dokonano istotnych przekształceń bryły obiektu, a jego przetrwanie mimo pożogi 1945 r. – podobnie jak sąsiedniego sądu, więzienia, koszar i powojenne komendy milicji przy pl. Wolności (wcześniej Deutsche Arbeitsfront) – można zawdzięczać sowieckiej dbałości zachowanie miejsc przyszłych komunistycznych represji.

- Wnętrze, poza imponującą klatką schodową i reprezentacyjną dużą salą posiedzeń, było niemal spartańskie. Pokoje sędziów były małe, bez dekoracji, a podłogi zapuszczone pyłochłonem. Biurka i krzesła były proste, widać było ich wykonanie przez przywięzienne stolarnie. Gabinet prezesa miał przedpokój, choć bez sekretarza, czy sekretarki. W gabinecie był rozłożony dywan, a na ścianach było kilka obrazów – opisuje Paweł Newerla w Dziejach Raciborza i jego dzielnic (2008), na co dzień prawnik, autor monografii raciborskiego sądu.

Na osobach z zewnątrz wrażenie robiły więc klatka schodowa oraz sale rozpraw, budując niezbędną w koncepcji Rechtstaat powagę Temidy. Były to czasy wielkiej prosperity Raciborza, zaliczanego do jednego z najważniejszych ośrodków Górnego Śląska, a konkretnie Rejencji Opolskiej. Od chwili poprowadzenia przez miasto linii kolejowej, łączącej z czasem Konstantynopol (dziś Stambuł) z Berlinem, przybywało fabryk, wraz z nimi mieszkańców, a w ślad za tym urzędów, szkół, sklepów, hoteli, restauracji, banków, kin i parków. Racibórz miał nawet teatr. Przybywało spraw sądowych.

Na tle coraz bogatszej społeczno-gospodarczej mozaiki ówczesnego Ratibor wyróżniały się więc pełne dostojeństwa budowle sądowe - nie tylko wzniesiony w latach 1823-1826 późnoklasycystyczny budynek przy ul. Nowej, projektu Karla Friedricha Schinkla, ale przede wszystkim zbudowany w latach 1889-1892 w stylu neorenesansu niderlandzkiego znacznie większy obiekt przy dzisiejszej ulicy Wojska Polskiego, wtedy Zwingerstrasse.

- Gmach przeznaczono na potrzeby sądu krajowego (Landgericht), powstałego w 1879 roku w wyniku przekształcenia sądu apelacyjnego. Sąd krajowy był wyższą instancją sądową dla sądów grodzkich w: Baborowie, Głubczycach, Hulczynie, Kietrzu, Koźlu, Pawłowiczkach, Raciborzu, Rybniku, Wodzisławiu i Żorach. Teren jego działania był zamieszkały przez 373.000 osób. Pod względem obsady przewyższał go jedynie sąd krajowy we Wrocławiu. Raciborskim sądem kierował prezydent, któremu podlegało trzech dyrektorów i około dwunastu radców lub sędziów sądu krajowego. Pozostałe sądy krajowe na Śląsku miały tylko jednego dyrektora zarządzającego – pisze Paweł Newerla.

Zabytek do dziś robi wrażenie, choć niewielu mieszkańców miało okazję zobaczyć jego wnętrza, szczególnie po prowadzonej od 2017 r. odbudowie. Prace finiszują. Pozostało zagospodarować obejście i wykonać prace konserwatorskie. Obejmą stiuki i polichromie. – Ratujemy to, co przetrwało minione dekady z zamiarem przygotowania w budynku ekspozycji poświęconej historii sądownictwa w naszym regionie – mówi wiceminister sprawiedliwości, raciborzanin Michał Woś. Budynek będzie wykorzystywany na potrzeby wymiaru sprawiedliwości. Przeniesiona zostanie tu także Prokuratura Rejonowa.

Wrażenie robi główna sala rozpraw, w czasach poprawczaka miejsce do zajęć z wychowania fizycznego, zamienione na boisko do siatkówki. - Malowidła na ścianach sali głównej budynku sądu krajowego w Raciborzu były jednym z elementów spójnej koncepcji okazałego wystroju. Historyzujący w formie, rozbudowany strop kasetowy górował nad pokrytymi gęstą materią malarską patronowej polichromii oraz kasetowej boazerii sięgającej do wysokości ponad 2 metrów. Całość uzupełniały historyzujące w formach drzwi z bogatymi obramieniami – pisze w programie konserwatorskim Piotr Paszkot z Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.

- Na kompozycje malowidła składają się wrzecionowate pola ornamentalne, wypełniane naprzemiennie motywem symetrycznego ornamentu kwiatowego oraz heraldycznego orła śląskiego z monogramem FR (Fridericus Rex) na piersiach – dodaje. Zamiast okien z plastikowymi ramami pojawią się tu witraże z polskim orłem.

Projekt witraży i boazerii w głównej sali posiedzeń (źródło: dokumentacja Sądu Okręgowego w Gliwicach)

Usytuowanie głównej sali posiedzeń i cyfrowe rekonstrukcje motywu i kompozycji polichromii ścian głównej sali posiedzeń (źródło: P. Paszkot, program prac konserwatorskich)

Sąd Krajowy na starych pocztówkach (zbiory Henryka Sowika)