Wskazania były bliskie tym z 1997 roku. Wody Polskie o polderach Buków i na Białej Wodzie

Biała Woda i Krzanowice

Tegoroczne październikowe wezbranie na górnej Odrze i w jej dorzeczu postawiło szereg pytań dotyczących funkcjonowania systemu zabezpieczeń przeciwpowodziowych w Krzanowicach. Krytyczny dla miasta był 14 października. Wskutek obfitych deszczów szybko wezbrała płynąca do nas z Czech Biała Woda. Ciek szybko napełnił polder na obrzeżach miasta, a potem podtopił leżące wzdłuż niego domostwa.

Stanowisko władz gminy. Polder, jak i cały ciek Biała Woda jest własnością Skarbu Państwa, w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Wodnego "Wody Polskie" nadzór wodny w Głubczycach. Od momentu zakończenia inwestycji pojawiły się u mieszkańców jak i przedstawicieli gminy wątpliwości co do sposobu regulacji piętrzenia wody w polderze. Zbiornik został zaprojektowany jako "bezobsługowy" ze stałą średnicą przepływu wody mającą nie powodować występowania Białej Wody z koryta za polderem. Wątpliwości wzbudza głównie sposób zamknięcia kolektora serwisowego (drewniane szandory bez możliwości otwarcia w trakcie piętrzenia wody w polderze).

Gmina wielokrotnie interweniowała w sprawie montażu zamknięcia serwisowego wnosząc o przebudowę w sposób dający możliwość otwarcia w sytuacji np. uszkodzenia kolektora podstawowego uniemożliwiającego normalną pracę zbiornika podczas piętrzenia wody. W sprawę zaangażowała się ówczesna wicewojewoda śląska Gabriela Lenartowicz. Pisma były także kierowane do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, jak i parlamentarzystów oraz zarządcy polderu.

W sierpniu tego roku Wody Polskie ogłosiły przetarg na zadanie pod nazwą "Zakup i montaż zamknięcia wlotu do rurociągu upustu dennego Zbiornika Krzanowice, m. Krzanowice" (montaż zasuwy z możliwością otwarcia w warunkach piętrzenia wody na kolektorze serwisowym). Wykonawca został wyłoniony 15 października. To firma Q-TECH z Duchnic. Koszt inwestycji to 94 956 zł. Czas realizacji to 70 dni.

W tym samym terminie ogłoszono także przetarg na konserwację m.in. cieku Biała Woda i Psina polegający na usunięciu wiatrołomów oraz drzew w skarpach rzek. Tu wykonawcą jest firma BILPOL – KUŻAJ z Chorzowa. Termin realizacji to 2 miesiące.

Kwestie związane z bieżącym utrzymaniem koryta rzeki, odmuleniem, konserwacją, a także uwagi zgłaszane przez mieszkańców, jak i interpelacje radnych są na bieżąco przekazywane do zarządcy cieku, czego dowodem jest liczna korespondencja prowadzona z Wodami Polskimi (dokumentacja do wglądu w urzędzie). Gminne służby komunalne także często interweniują przy udrażnianiu i usuwaniu zatorów na rzece.

W trakcie piętrzenia wody podczas ostatniego wezbrania występowaliśmy do zarządcy o zgodę na podwyższenie poziomu przelewu górnego zbiornika w celu zwiększenia jego pojemności. Niestety, kategorycznie odmówiono wydania zgody, powołując się na względy bezpieczeństwa budowli i jej parametry techniczne.

Zarządcy Białej Wody znana jest także pilna potrzeba odmulenia i pogłębienia rzeki, zwłaszcza w okolicach newralgicznych, przy przepustach mostowych oraz przy zakolach Białej Wody, która jest na bieżąco podnoszona przez przedstawicieli gminy podczas przeglądów, spotkań, jak i w korespondencji.

Stanowisko Wód Polskich. Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach informuje, iż rozpatrując temat minionego wezbrania, które przechodziło m.in. przez obszar województw śląskiego i opolskiego należy zauważyć, iż poziom wód na posterunkach wodowskazowych na wielu ciekach był zbliżony do tego z 1997 r. Rzędne na niektórych rzekach w regionie Górnej Odry (np. Osobłoga) zbliżone były do wartości wód 1% - woda stuletnia. Analizując pracę polderu w Krzanowicach informujemy, że w bieżącym roku zbiornik przechwycił już trzy fale powodziowe. W latach ubiegłych zbiornik wielokrotnie gromadził wody powodziowe chroniąc dolinę cieku poniżej polderu. Zbiornik przeciwpowodziowy w Krzanowicach został wybudowany w 2012 roku i od tego czasu spełnia swoją funkcję – polderu. Również w czasie bieżącego wezbrania polder przejął nadmiar wód rzeki Biała Woda, redukując tym samym ryzyko powodzi i obszar lokalnych podtopień. Z łatwością można sobie wyobrazić, jak poważne byłyby skutki intensywnych i wielkopowierzchniowych opadów deszczu w miejscowości Krzanowie, gdyby nie praca polderu.

Urządzenia przelewowo - upustowe tego obiektu zostały zaprojektowane w taki sposób, by tzw. woda brzegowa (czyli ta która mieści się w korycie cieku) była przepuszczana upustem dennym w postaci rurociągu o średnicy 1,0 m (drugi z rurociągów jest przewodem awaryjnym i w normalnych warunkach jest zamknięty). W trakcie wezbrań na rzece Biała Woda, gdy pojawia się przepływ większy od zdolności przepustowych rurociągu nadwyżka wód jest gromadzona w zbiorniku. Ulega on stopniowemu napełnieniu. Po całkowitym wypełnieniu, czyli osiągnięciu pełnej zdolności retencyjnej czaszy zbiornika włącza się do pracy tzw. przelew powodziowy, zlokalizowany na koronie zapory zabezpieczając zbiornik przed niekontrolowanym przelaniem się wody przez korpus zapory ziemnej, co mogłoby doprowadzić do jej zniszczenia oraz generowałoby zagrożenie dla mieszkańców poniżej. Ingerencja w gospodarkę wodną zbiornika, warunki eksploatacji obiektu, jak przytacza Redakcja za stanowiskiem gminy jest niemożliwa do realizacji, ze względu na bezpieczeństwo mienia, zdrowia i życia ludzi poniżej zbiornika. Otwarcie drugiego rurociągu powodowałoby zwiększenie częstotliwości oraz zasięgu podtopień terenów położonych poniżej zbiornika, uzyskując przy tym stosunkowo niewielki wpływ na transformację fali powodziowej podczas dużego wezbrania. Z kolei całkowite lub częściowe zamknięcie upustu dennego będzie skutkowało przedwczesnym wykorzystaniem retencji zbiornika i brakiem możliwości redukcji szczytu fali powodziowej, co bezpośrednio przełoży się na zwiększenie zasięgu powodzi poniżej zbiornika. Przyjęte rozwiązania techniczne oraz zasady prowadzenia gospodarki wodnej polderu w Krzanowicach pozwalają na optymalne wykorzystanie pojemności retencyjnej urządzenia wodnego, którą udało się uzyskać w ramach uwarunkowań podyktowanych jego lokalizacją oraz ekonomicznym uzasadnienie realizacji.

W czasie minionego wezbrania władze gminy zwróciły się z prośbą do zarządcy obiektu – Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach z wnioskiem o podwyższenie poziomu przelewu górnego zbiornika w celu zwiększenia jego pojemności. Wody Polskie w Gliwicach nie przychyliły się do wniosku miejscowego samorządu, mając na uwadze przede wszystkim wspólny, dobrze pojęty nadrzędny cel zarówno władz gminy jak i Wód Polskich – bezpieczeństwo mieszkańców. Wyrażenie zgody na prośbę samorządu byłoby działaniem skrajnie, ekstremalnie niebezpiecznym. Zapora czołowa suchego zbiornika ma określone parametry konstrukcyjne, w tym wysokość uwzględniającą konieczność zachowania niezbędnego przewyższenia korony ponad maksymalny poziom piętrzenia. Zabezpiecza to korpus przed przelaniem się wody z uwagi na m.in. konieczność przepuszczenia wody kontrolnej (przepływ ekstremalny) oraz podpiętrzenie wody spowodowane przez wiatr wiejący w kierunku zapory. Chcąc rozwiać wszelkie wątpliwości możemy przedstawić dwa scenariusze. Przy optymistycznym wariancie zgoda na wniosek samorządu, doprowadziłoby do przedwczesnego wypełnienia zbiornika i przerwania zamknięcia przelewu, które nastąpiłoby z uwagi na duży napływ wody do zbiornika, przy niewystarczającym wydatku przelewu dennego. Nadpiętrzenie spowodowałoby dużo większy odpływ na przelewie koronowym (im wyższe piętrzenie wody na zbiorniku tym grubsza warstwa wody przepływa przelewem) i w konsekwencji skutki przejścia fali powodziowej na terenach poniżej były by dużo bardziej dotkliwe. W wariancie pesymistycznym mogłoby dojść do przelania wody przez korpus zapory i jej rozerwanie. Podobna sytuacja była bardzo realna w miejscowości Wilkowice na obiekcie wybudowanym również przez nieistniejący już Śląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, w maju ubiegłego roku. Doszło wówczas do samonapełnienia się zbiornika na potoku Wilkówka, a niesprawny obiekt (dziś w przygotowaniu do rozbiórki, zgodnie z decyzją nakazową GINB) groził katastrofą. Konieczna była ewakuacja mieszkańców gminy. Wody Polskie w Gliwicach podjęły szereg kroków aby uchronić mieszkańców przed powtórnym ryzykiem do czasu rozebrania zbiornika. Konsekwencje katastrofy, do której mogłoby dojść przy zakładanym scenariuszu w Krzanowicach mogłyby być tragiczne. Sprowadziłoby to zagrożenie zdrowia i życia mieszkańców Krzanowic, jak również ogromnych strat materialnych.

Wyrażenie zgody na prośbę władz gminy byłoby także działaniem niezgodne z prawem (pozwoleniem wodnoprawnym i instrukcją eksploatacji, instrukcją gospodarowania wodą). W czasie ostatniego wezbrania na miejscu w Krzanowicach w dniu 14.10.2020r. oględzin zapory polderu oraz doliny cieku dokonali osobiście zastępca dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach ds. Ochrony przed Powodzią i Suszą oraz zastępca Dyrektora Zarządu Zlewni w Gliwicach. Ponadto służby Nadzoru Wodnego w Głubczycach pozostawały w stałym kontakcie z przedstawicielem UM w Krzanowicach w zakresie monitorowania sytuacji. Następnego dnia rano pracownicy PGW WP dokonali przeglądu zbiornika w Krzanowicach i rzeki , natomiast w poniedziałek 19.10.2020r. dokonano przeglądu rzeki Biała Woda z udziałem przedstawicieli UM w Krzanowicach. Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie nadaje najwyższy priorytet bezpieczeństwu mieszkańców a wydarzeniom związanym z zagrożeniem powodziowym, najwyższą rangę. Dyrektorzy RZGW w Gliwicach osobiście monitorowali sytuację na wielu ciekach, w tym także na rzece Biała Woda.

Polder Buków (Racibórz Górny)

Pojawiły się również sugestie, że ostatnie wezbranie mógł zredukować polder Buków (Racibórz Górny), bez konieczności uruchamiania zbiornika Racibórz Dolny, co spowodowało zalanie upraw oraz intrastruktury związane z eksploatają złóż żwiru i piasku. Zapytaliśmy również, czy umowy pomiędzy spółkami zajmującymi się eksploatacją żwiru a PGW Wody Polskie rozstrzygają ewentualne kwestie odszkodowawcze w sytuacji, gdy zbiornik Racibórz dolny zostanie uruchomiony niezgodnie z instrukcją; czy grunty rolne w czaszy zbiornika należą do osób prywatnych i czy prawdą jest, że PGW Wody Polskie planuje samodzielną eksploatację złóż żwiru i piasków?

Oto odpowiedź. Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach informuje, że wniosek postawiony w pytaniu Redakcji, jakoby skutki październikowego wezbrania mógł zredukować polder Buków (bez konieczności uruchomienia zbiornika Racibórz Dolny) jest nieuprawniony i nie znajduje potwierdzenia w rzeczywistości. Przemawiają za tym projektowe cechy obiektu, który swoją największą skuteczność (pełne wykorzystanie 54 mln m3) uzyskuje z chwilą przekroczenia przepływu w korycie rzeki Odry rzędu 1500 m3/s. Prognozy hydrologiczne w czasie minionego wezbrania mówiły o przejściu fali rzędu 1200 – 1400 m3/s. Polder Buków został wypełniony w 100% podczas powodzi w 2010 r., jednak wówczas przepływ w Odrze był znacznie większy. Umożliwiło to przelanie się wód powodziowych przez próg stały – element polderu Buków (część sterowalna), nie zaś jak w tym przypadku poprzez otwarcie zasuw. W momencie przechodzenia fali wezbraniowej przez granicę państwa dokonano ponownej analizy (również z wykorzystaniem najnowszych prognoz hydrologicznych) możliwości rozwoju sytuacji hydrologicznej, po której podjęto decyzję, iż w pierwszej kolejności należy wykorzystać retencję Polderu Buków. Dalsze wnioskowanie i sugestie wynikające z pytań Redakcji, względem możliwości wcześniejszego napełnienia obiektu również są błędne. Dostępna retencja polderu, przy występującym przepływie zostałaby wykorzystana, zmarnotrawiona jeszcze przed nadejściem czoła fali wezbraniowej. Napełnienie Polderu Buków rozpoczęło się o godzinie 13:15 ponieważ przepływ wód wezbraniowych wskazywał na początek szczytu fali oraz był to przepływ, stwarzający realne zagrożenie dla mieszkańców położonych poniżej obiektu hydrotechnicznego m.in. Gmina Bierawa. Uruchomienie Polderu Buków wcześniej nie przyniosłoby pożądanych efektów, jakim było spłaszczenie „szczytu” fali wezbraniowej. Zarazem zaznaczamy, że na żadnym etapie nie ograniczano dopływu wód poprzez sterowanie zasuwami. Otwarcie polderu przy takim przepływie spowodowało stopniowe wypełnienie się jego czaszy do określonej rzędnej, wypłaszczanie części fali wezbraniowej (trend bez zmian a nawet momentami malejący co pokazało pracę polderu), wykorzystanie dodatkowej retencji oraz wydłużenie czasu na podjęcie kolejnych działań, minimalizujących zagrożenie powodziowe. 

Odnosząc się do kolejnych pytań informuję, iż z umów dzierżawy zawartych z przedsiębiorstwami eksploatującymi złoża kruszyw w czaszy polderu wynika w sposób klarowny, że w przypadku wystąpienia na przedmiotowym gruncie powodzi, zalania części terenu z powodu podniesienia poziomu piętrzenia w zbiorniku wodnym lub innych okoliczności związanych z działaniem siły wyższej dzierżawcom nie przysługuje roszczenie odszkodowawcze. Dzierżawcy mają pełną świadomość charakteru gruntów, na których prowadzą działalność. W odniesieniu do powyższego, jak już informowano opinię publiczną, Wody Polskie w Gliwicach zdążają do uregulowania i uporządkowania w sposób kompleksowy działalności wszystkich podmiotów wydobywających kruszywo z obszaru polderu Racibórz. Celem działań Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie nie jest uniemożliwienie funkcjonowania podmiotom w tym obszarze, choćby z tego względu, że nie do wszystkich nieruchomości na jakich te spółki działają, Wody Polskie wykonują prawa właścicielskie. W czaszy polderu znajdują się działki, które stanowią również własność prywatną czy też gminną, bądź Skarbu Państwa (np. starostwa powiatowe). Zważając na powyższe, dalsze dywagacje w tym zakresie są bezzasadne.