Raport PFR "Oszczędności Polaków" 2025 - dlaczego Polacy wciąż trzymają gotówkę?

Dlaczego więc w epoce aplikacji mobilnych, kryptowalut i szybkich przelewów Polacy wciąż tak bardzo ufają banknotom? Odpowiedź nie jest prosta – kryje się w niej historia, emocje, psychologia i doświadczenie całych pokoleń.

1. Pamięć minionych kryzysów

Zrozumienie fenomenu gotówki w Polsce wymaga cofnięcia się do przeszłości. Polacy pamiętają czasy, gdy pieniądz tracił wartość z dnia na dzień. Lata 80. i początek 90. to okres hiperinflacji, denominacji złotego i utraty zaufania do systemu bankowego. Dla wielu rodzin papierowe banknoty schowane „w szafie” stały się symbolem bezpieczeństwa – czymś, co można kontrolować, w przeciwieństwie do cyfrowych zapisów na koncie.

Ta pamięć ekonomiczna, przekazywana niekiedy między pokoleniami, do dziś wpływa na postawy wobec pieniędzy. Starsze pokolenia nie ufają w pełni bankom i systemom elektronicznym, a gotówkę traktują jako fizyczną gwarancję stabilności.

2. Niska kultura inwestowania

Polacy należą do narodów o jednym z najniższych wskaźników uczestnictwa w rynkach kapitałowych w Europie. Według danych PFR, ponad połowa społeczeństwa nie ma żadnych inwestycji finansowych poza rachunkiem bankowym. Brakuje nawyku pomnażania kapitału, a edukacja ekonomiczna w szkołach wciąż raczkuje.

Tymczasem żyjemy w świecie, w którym dostęp do wiedzy finansowej nigdy nie był prostszy – od darmowych kursów inwestowania, po setki analiz i komentarzy dostępnych online. Każdy może dziś śledzić notowania funduszy ETF, sprawdzać w czasie rzeczywistym kurs btc pln, obserwować zmiany na rynkach surowców czy akcji i uczyć się inwestowania praktycznie za darmo. Mimo to wielu Polaków wciąż nie korzysta z tych możliwości, uznając świat finansów za zbyt skomplikowany lub ryzykowny.

W efekcie wielu ludzi po prostu nie wie, co mogłoby zrobić z nadwyżkami finansowymi. Nie ufają funduszom inwestycyjnym, nie rozumieją obligacji, a giełda kojarzy im się z hazardem. Trzymanie gotówki jest więc nie tylko wyrazem nieufności, ale też braku alternatywy, którą potrafiliby świadomie ocenić i zrozumieć.

3. Inflacja (paradoksalnie)

W ostatnich latach Polacy ponownie zmierzyli się z wysoką inflacją. W szczytowych momentach 2023 roku ceny rosły w tempie przekraczającym 15% rocznie. Choć sytuacja zaczęła się stabilizować, wiele osób doświadczyło realnej utraty wartości oszczędności.

Według raportu PFR „Oszczędności Polaków” oprocentowanie depozytów od 2017 roku praktycznie nie nadąża za inflacją. Dla przeciętnego obywatela oznacza to jedno – pieniądze trzymane w banku maleją w siłę nabywczą, a nie rosną. W efekcie część osób dochodzi do wniosku, że równie dobrze mogą je trzymać… w domu.

Paradoksalnie, mimo że ekonomicznie to nieracjonalne, psychologicznie jest to w pełni zrozumiałe. Gotówka „pod ręką” daje poczucie kontroli i bezpieczeństwa.

4. Gotówka to wolność

W dobie cyfryzacji coraz więcej osób dostrzega drugą stronę elektronicznych finansów – śledzenie transakcji, profilowanie konsumentów i ograniczenie anonimowości. Dla części Polaków gotówka to ostatni bastion prywatności.

W przeciwieństwie do płatności kartą czy Blikiem, transakcje gotówkowe nie pozostawiają cyfrowego śladu. Dają więc poczucie niezależności i swobody, które trudno osiągnąć w świecie w pełni kontrolowanym przez instytucje finansowe.

5. Polska gospodarka wciąż gotówkowa

Choć płatności elektroniczne rosną w błyskawicznym tempie, w wielu sektorach gospodarki gotówka nadal odgrywa kluczową rolę. Małe sklepy, rzemieślnicy, usługi lokalne czy rynek wtórny (np. sprzedaż używanych samochodów) wciąż preferują rozliczenia gotówkowe.

Dla wielu osób – zwłaszcza poza dużymi miastami – gotówka to po prostu praktyczne rozwiązanie, a nie świadomy wybór ideologiczny. Do tego dochodzi czynnik pokoleniowy - dla osób starszych płatność gotówką jest bardziej naturalna i intuicyjna niż korzystanie z aplikacji bankowych.

6. Reakcja na niepewność

Kryzysy gospodarcze, napięcia geopolityczne, pandemia – wszystkie te wydarzenia z ostatnich lat pokazały, jak szybko może zmienić się rzeczywistość finansowa. W momentach niepewności ludzie szukają stabilnych form przechowywania wartości. Dla Polaków tą formą wciąż jest gotówka.

W 2020 roku, w czasie pierwszego lockdownu, NBP odnotował gwałtowny wzrost zapotrzebowania na gotówkę. Podobny efekt widoczny był po wybuchu wojny w Ukrainie w 2022 roku. W takich chwilach dostęp do pieniędzy „tu i teraz” staje się ważniejszy niż oprocentowanie czy zysk.

7. Psychologia posiadania

Psychologowie zwracają uwagę na jeszcze jeden, często pomijany aspekt - fizyczny kontakt z pieniądzem. Dla wielu osób banknoty i monety mają emocjonalne znaczenie – można je zobaczyć, przeliczyć, schować. To coś realnego, w przeciwieństwie do cyfrowych cyfr na ekranie.

Poczucie „posiadania” jest silniejsze, gdy trzymamy coś w dłoni. W czasach, gdy większość transakcji odbywa się wirtualnie, gotówka staje się dla niektórych symbolem rzeczywistości, której wciąż można dotknąć.

8. Przekonania

Z ekonomicznego punktu widzenia trzymanie dużych kwot w gotówce nie ma sensu. Gotówka nie przynosi zysku, a jej wartość z czasem maleje. Jednak decyzje finansowe rzadko są czysto racjonalne. Częściej wynikają z emocji, doświadczeń i przekonań.

W Polsce gotówka to nie tylko pieniądz – to narzędzie przetrwania, symbol stabilności i dowód samodzielności. W tym sensie wybór między kontem oszczędnościowym a schowkiem w domu to nie tylko kwestia oprocentowania, ale też światopoglądu.

Czy Polacy zrezygnują z gotówki?

Wszystko wskazuje na to, że nieprędko. Owszem, młodsze pokolenia korzystają niemal wyłącznie z płatności elektronicznych, ale starsze wciąż preferują gotówkę. W perspektywie dekady udział fizycznych pieniędzy w aktywach finansowych zapewne spadnie, jednak nie zniknie całkowicie.