Historia Raciborza zapisana w fotografii. Brama i greckie wazy przy ulicy Nowej

Wyższy sąd krajowy mieścił się pierwotnie w dwóch kamieniczkach przy Nowej. Władze uznały za niezbędne, aby otrzymał nowy reprezentacyjny gmach. Zlecenie na opracowanie koncepcji i wybór lokalizacji, jesienią 1822 roku, otrzymał radca rządowy i budowlany Krause z Opola, któremu wyznaczono limit 40.000 talarów. Pod budowę wybrano teren przed Bramą Nową, wykupując m.in. za 3200 talarów część ogrodów od właścicielki dóbr rycerskich, Maximiliane von Czarnetzky. W ten sposób reprezentacyjny gmach najwyższej instancji sądowej znalazłby się jednak poza miastem, ściślej poza murami miejskimi, które przebiegały wzdłuż ulic Leczniczej i Basztowej. Zdecydowano o usunięciu Bramy Nowej i części murów. Aby jednak budynek znalazł się w mieście przy końcu Nowej i jej zbiegu z ulicą Wojska Polskiego wybudowano nową bramę, już znacznie skromniejszą. Dwie solidne kolumny zwieńczone greckimi wazami miały zawieszone dwa skrzydła z żerdzi. Brama służyła celom akcyzowym. Tu pobierano opłaty od towarów przywożonych do miasta. Po zamknięciu zawieszano tablicę z napisem Gesperrt - Zaprzyto. Takich tablic używano jeszcze przed stu laty, kiedy zamykano ulice dla przeprowadzenia naprawy. Bramę akcyzową zniesiono w 1864 roku.

Plany budynku Krause'go trafiły do wyższej komisji budowlanej (Oberbaudeputation) w Berlinie. Tam dostały się w ręce urzędnika komisji, wybitnego architekta Karla Friedricha Schinkla (1781–1841), twórcy wielu budynków w Berlinie, żeby wymienić Neue Wache (Nową Wartownię) przy Unter den Linden (1821), teatr (Schauspielhaus) przy Gendarmenmarkt (1821), czy neogotycki Friedrich-Werdersche-Kirche (1842) przy Werder Straße. Schinkel był twórcą zamku w Owińskach (1805), przebudowy zamku w Korniku, kościoła w Krzeszowicach (1832) oraz zamku Hohenzollernów w Kamieńcu Ząbkowickim (1838). Na tle pierwotnego projektu Krause’go, opracował zupełnie nową koncepcję architektoniczną i rozwiązania wnętrza. Jego plany, datowane na 15 kwietnia 1823 roku, przewidywały wybudowanie wyraźnie klasycystycznego, prostego w formie budynku o bardzo funkcjonalnym wnętrzu. Tą koncepcję zrealizowano.

W trakcie wykonywania wykopów natrafiono na dwie fosy, pozostałości po fortyfikacjach miejskich, co wymagało zastosowania palowania. Użyto do tego pni dębowych. Schinkel w zaleceniach zwrócił uwagę na konieczność solidnego fundamentowania. Radził także wykonanie sklepień dopiero po zrobieniu dachu, aby fundament i ściany mogły osiąść przed obciążeniem ścianami działowymi. Gmach poświęcono 26 kwietnia 1826 roku.

(...)

Pod koniec XIX wieku zlikwidowano przy ulicy Nowej, naprzeciw sądu, istniejącą tam zabudowę parterowych i jednopiętrowych budynków. W ich miejsce powstał rząd okazałych, secesyjnych kamienic z wytwornymi sklepami. Na rogu Nowej i Drzymały przed 1895 rokiem wybudowano dom, w którym na parterze, z wejściem od naroża, mieściła się najelegantsza raciborska kawiarnia Grand Café Residenz, mająca wystrój w stylu wiedeńskim. Te piękne domy strawił ogień w maju 1945 roku.

Za P. Newerla, Dzieje Raciborza i jego dzielnic, wyd. WAW Racibórz 2008

fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe