Kościół w liczbach: spadek praktyk religijnych i zaangażowania w diecezjach Górnego Śląska

Ilu wiernych chodzi do kościoła na msze?

Porównując najnowsze dane z 2024 roku z sytuacją sprzed blisko dekady (2016), wyraźnie widać spadek praktyk religijnych we wszystkich trzech diecezjach. Wskaźnik dominicantes, czyli odsetek katolików uczestniczących w niedzielnej mszy św., w diecezji gliwickiej obniżył się z 36,7 % w 2016 roku do 28,83 % w 2024 roku. Podobny trend wystąpił w archidiecezji katowickiej, gdzie z 38,1 % w 2016 roku spadek doprowadził do poziomu 25,82 % w 2024 roku. W diecezji opolskiej, która w 2016 roku notowała najwyższy odsetek uczestnictwa (44,6 %), w 2024 roku wskaźnik dominicantes wyniósł 34,12 %.

Wskaźnik communicantes, czyli odsetek uczestników mszy przystępujących do Komunii św., w 2023 i 2024 roku wykazywał lekki wzrost we wszystkich diecezjach, co wskazuje na względne utrzymanie zaangażowania sakramentalnego wśród obecnych uczestników liturgii. W diecezji gliwickiej wskaźnik ten wzrósł z 51,84 % w 2023 roku do 52,29 % w 2024 roku, w archidiecezji katowickiej z 55,42 % do 58,60 %, a w diecezji opolskiej z 53,39 % do 54,24 %. Oznacza to, że choć ogólna frekwencja na mszach niedzielnych spada, osoby uczestniczące w liturgii pozostają w stosunkowo stabilnym stopniu zaangażowane w przyjmowanie sakramentów.

W 2024 roku struktura uczestników niedzielnych mszy św. według płci w trzech analizowanych diecezjach wykazuje wyraźną przewagę kobiet. W diecezji gliwickiej kobiety stanowiły 58,79 % uczestników, a mężczyźni 41,21 %. Podobny rozkład obserwuje się w archidiecezji katowickiej, gdzie udział kobiet wyniósł 58,48 %, a mężczyzn 41,52 %, oraz w diecezji opolskiej – 58,15 % kobiet i 41,85 % mężczyzn. Dane te wskazują na utrzymującą się w regionie wyraźną przewagę udziału kobiet w praktykach niedzielnych.

Ubywa księży i kleryków

W latach 2018–2024 we wszystkich trzech diecezjach Górnego Śląska odnotowano spadek liczby księży inkardynowanych. W diecezji gliwickiej liczba duchownych zmniejszyła się z 372 w 2018 roku do 338 w 2024 roku, co oznacza spadek o 9,1 proc. Diecezja katowicka, największa pod względem liczby duchowieństwa, zanotowała spadek z 1062 księży w 2018 roku do 949 w 2024 roku, czyli o 10,6 proc., przy systematycznym, niemal corocznym ubytku. W diecezji opolskiej liczba księży zmniejszyła się z 714 do 651, co oznacza spadek o 8,8 proc., mimo chwilowego wzrostu w 2023 roku. Dane te potwierdzają utrzymujący się trend spadkowy liczby duchowieństwa w regionie w perspektywie ostatnich sześciu lat.

W latach 2018–2024 liczba księży posługujących duszpastersko w parafiach zmniejszyła się we wszystkich trzech analizowanych diecezjach, choć tempo i skala zmian były zróżnicowane. W diecezji gliwickiej liczba duchownych pracujących w parafiach spadła z 322 w 2018 roku do 299 w 2024 roku, co oznacza redukcję o 7,1 proc., przy wyraźnych wahaniach w poszczególnych latach, w tym przejściowym wzroście w 2021 roku. Największy spadek odnotowano w diecezji katowickiej, gdzie liczba księży parafialnych zmniejszyła się z 715 do 544, czyli o 23,9 proc., co wskazuje na głęboką zmianę struktury obsady duszpasterskiej parafii. W diecezji opolskiej liczba księży pełniących posługę parafialną obniżyła się z 566 w 2018 roku do 531 w 2024 roku, co oznacza spadek o 6,2 proc. Zestawienie to potwierdza wyraźny i długofalowy trend ograniczania liczby duchownych bezpośrednio zaangażowanych w pracę parafialną.

W latach 2018–2024 we wszystkich trzech diecezjach odnotowano bardzo silny spadek liczby alumnów diecezjalnych, co potwierdza pogłębiający się kryzys powołań. W diecezji gliwickiej liczba kleryków zmniejszyła się z 42 w 2018 roku do zaledwie 4 w 2024 roku, co oznacza spadek aż o 90,5 proc., przy wyraźnym i niemal nieprzerwanym trendzie malejącym. W diecezji katowickiej liczba alumnów spadła z 98 do 32, czyli o 67,3 proc., przy gwałtownym załamaniu już w pierwszych latach analizowanego okresu i utrzymaniu się niskiego poziomu w ostatnich latach. W diecezji opolskiej liczba kleryków diecezjalnych zmniejszyła się z 52 w 2018 roku do 10 w 2024 roku, co oznacza spadek o 80,8 proc., przy szczególnie silnym ubytku po 2021 roku. Dane te jednoznacznie wskazują na strukturalny charakter spadku liczby powołań kapłańskich w regionie.

Sakramenty

W latach 2019–2024 we wszystkich trzech diecezjach odnotowano wyraźny spadek liczby udzielanych sakramentów chrztu, co odzwierciedla zarówno zmiany demograficzne, jak i postępującą sekularyzację. W diecezji gliwickiej liczba chrztów zmniejszyła się z 6 265 w 2019 roku do 3 892 w 2024 roku. W diecezji katowickiej liczba udzielonych chrztów obniżała się systematycznie z 18 420 w 2019 roku do 15 188 w 2024 roku, bez wyraźnych epizodów odbicia. W diecezji opolskiej liczba chrztów spadła z 8 344 do 5 080, przy widocznych wahaniach rocznych, jednak z jednoznacznym trendem malejącym. Zestawienie to potwierdza długofalowe ograniczanie skali praktyk sakramentalnych w regionie w ostatnich latach.

W latach 2019–2024 liczba udzielonych sakramentów I Komunii św. w trzech diecezjach wykazywała znaczne wahania, związane przede wszystkim z kumulacją roczników po okresie pandemii. W diecezji gliwickiej liczba komunii wzrosła z 3 115 w 2019 roku do 6 030 w latach 2021–2023, by w 2024 roku nieznacznie spaść do 5 954, co wskazuje na utrzymywanie się podwyższonego poziomu po wcześniejszym nadrobieniu zaległości. W diecezji katowickiej po gwałtownym spadku z 15 000 w 2019 roku do 9 000 w 2021 roku nastąpiło wyraźne odbicie w kolejnych latach – do 13 000 w 2022 roku, 13 500 w 2023 roku i 13 915 w 2024 roku – jednak bez powrotu do poziomu sprzed pandemii. W diecezji opolskiej liczba udzielonych I Komunii św. wzrosła z 3 166 w 2019 roku do 7 459 w 2021 roku, a następnie utrzymywała się na wysokim, choć zmiennym poziomie, osiągając 7 499 w 2024 roku. Dane te potwierdzają, że obserwowane wzrosty mają w dużej mierze charakter kompensacyjny i nie oznaczają trwałego zwiększenia liczby dzieci przystępujących do sakramentu.

W latach 2019–2024 liczba udzielonych sakramentów bierzmowania w trzech diecezjach charakteryzowała się bardzo dużą zmiennością, wynikającą głównie z przesuwania terminów celebracji i kumulacji roczników po okresie pandemii. W diecezji gliwickiej liczba bierzmowań spadła z 7 418 w 2019 roku do 3 831 w 2020 roku, a następnie ustabilizowała się na poziomie około 4,2 tys. w latach 2021–2024, osiągając 4 183 w ostatnim roku analizowanego okresu. W diecezji katowickiej po silnym spadku z 14 500 w 2019 roku do 6 000 w 2021 roku nastąpił gwałtowny wzrost w latach 2022–2023, do 15 000 i 16 500, by w 2024 roku obniżyć się do 11 850, co nadal wskazuje na znaczące wahania roczne. W diecezji opolskiej dane pokazują skrajne fluktuacje: po wzroście do 7 267 w 2020 roku nastąpił spadek do 3 283 w 2021 roku, a następnie bardzo wysoki poziom 12 524 w 2022 roku, po czym liczba bierzmowań zmniejszyła się do 2 680 w 2024 roku. Zestawienie to potwierdza, że statystyki bierzmowań w ostatnich latach mają charakter niestabilny i w ograniczonym stopniu odzwierciedlają trwałe trendy uczestnictwa młodzieży w życiu Kościoła.

W latach 2019–2024 we wszystkich trzech diecezjach odnotowano wyraźny spadek liczby udzielonych sakramentów małżeństwa, co wskazuje na trwałą zmianę modeli życia rodzinnego i religijnego. W diecezji gliwickiej liczba ślubów kościelnych zmniejszyła się z 1 876 w 2019 roku do 948 w 2024 roku, przy częściowym odbiciu po pandemicznym spadku w 2020 roku. W diecezji katowickiej liczba zawieranych małżeństw malała systematycznie z 6 745 w 2019 roku do 3 886 w 2024 roku, bez okresów trwałego odbicia. W diecezji opolskiej liczba sakramentalnych małżeństw spadła z 2 847 do 1 575, przy widocznych wahaniach rocznych, jednak z jednoznacznym trendem malejącym. Dane te potwierdzają długofalowe ograniczanie skali zawierania małżeństw kościelnych w regionie.

Lekcje religii

W latach szkolnych 2018/2019–2024/2025 udział uczniów uczęszczających na lekcje religii we wszystkich typach placówek edukacyjnych wykazuje wyraźny trend spadkowy we wszystkich trzech diecezjach. W diecezji gliwickiej odsetek uczniów uczestniczących w lekcjach religii zmniejszył się z 85,3 % w 2018/2019 roku do 65,8 % w 2024/2025 roku. W archidiecezji katowickiej odnotowano spadek z 90,0 % do 76,6 %, a w diecezji opolskiej – z 93,8 % do 68,6 %, przy czym w ostatnich latach obserwowano niewielki wzrost w porównaniu z poprzednim rokiem szkolnym. Dane te wskazują na długofalowy spadek zainteresowania uczestnictwem w zajęciach religii w szkołach, choć w niektórych przypadkach spadek ten został częściowo zahamowany w ostatnich latach.

W roku szkolnym 2023/2024 średni odsetek uczniów uczęszczających na lekcje religii we wszystkich typach placówek edukacyjnych wyniósł 78,6 %. W kolejnym roku, 2024/2025, obserwuje się zróżnicowane zmiany w zależności od typu szkoły. W przedszkolach udział uczęszczających spadł z 85,9 % do 75,6 %, natomiast w szkołach podstawowych wzrósł z 82,0 % do 87,7 %. W liceach ogólnokształcących nastąpił znaczny spadek – z 86,4 % do 57,5 %, podczas gdy w technikach odsetek uczniów wzrósł z 48,1 % do 61,7 %. W szkołach branżowych I stopnia udział zwiększył się z 54,2 % do 59,3 %, a w szkołach branżowych II stopnia zmniejszył się z 55,4 % do 50,5 %. Szkoły specjalne zanotowały znaczny wzrost z 48,3 % do 86,3 %, natomiast w kategorii „inne” udział spadł z 86,3 % do 71,9 %. Średni odsetek uczęszczających na religię w 2024/2025 wyniósł 58,6 %, co wskazuje na dalszy spadek zainteresowania zajęciami religijnymi w niektórych typach szkół, przy równoczesnym wzroście w innych.

Więcej: Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia 2024