Mija 190 lat od założenia raciborskiej loży wolnomularskiej

Raciborska loża masońska była zrzeszona w największej z niemieckich wielkich lóż masońskich - w wielkiej narodowej loży macierzystej Pod trzema kulami świata (Große Nationale Mutterloge Zu den drei Weltkugeln), która w 1911 roku liczyła 17.418 braci, a jej majątek szacowano na 319.200 marek, zaś fundacje z nią związane dysponowały olbrzymią kwotą 2.600.000 marek. W Niemczech było w tym czasie 60.266 wolnomularzy. Wcześniej niż w Raciborzu powstały na Górnym Śląsku loże w: Nysie (1773), Gliwicach (1812), Tarnowskich Górach (1813) i Opolu (1818). Bytom miał lożę dopiero od 1903 roku na skutek przeniesienia loży tarnogórskiej, Głubczyce od 1892 roku, Zabrze od 1894, a Chorzów od 1878 roku. W Katowicach pierwsza loża powstała w lipcu 1869 roku, a kolejna w 1911 roku. W Koźlu, Prudniku, Rybniku czy Strzelcach Opolskich w ogóle nie było lóż wolnomularskich.

Loże wolnomularskie prowadziły różne placówki charytatywne: kasy chorych, domy starców, zakłady naukowe i wychowawcze wreszcie stowarzyszenia opiekuńcze nad dziećmi. Były także kasy wdowie i sieroce, mające na celu wsparcie rodzin zmarłych współbraci. Lista członków raciborskiej loży nie jest znana. Wspomniano już o jej założycielu, dr. Karolu Kuh. Dotarliśmy do dokumentu z 24 czerwca 1846 roku poświadczającego, że brat Feliks Maria książę von Lichnowsky-Werdenberg, Książęca Mość, na Krzyżanowicach etc. przyjął 3. stopień wolnomularstwa. Przyjęcie do loży ks. Lichnowskiego nastąpiło jednak już 15 listopada 1845 roku. Wynika to z pisma drukowanego u Bögnera na naturalnym jedwabiu, z licznymi złoceniami, zaczynającego się od frazy: Wielebnemu Bratu Feliksowi, księciu von Lichnowsky-Werdenberg, Książęca Mość, z okazji jego wstąpienia do loży Fryderyk Wilhelm ku Sprawiedliwości w Oriencie w Raciborzu, dnia 15 listopada 1845 rok”. Z tej okazji ułożono nawet słowa specjalnej pieśni. Strofy brzmią niemal jak akt hołdowniczy. Istnieje także krótkie pismo z 16 grudnia 1847 roku z którego wynika, że „Jego Książęca Mość zechciał wystąpić z loży….

Raciborska loża w 1913 roku miała 99 braci (opolska 89, chorzowska tylko 59 członków). Siedziba mieściła się przy ulicy Wojska Polskiego pod numerem 5. W księdze adresowej Raciborza z 1885 roku pod tym adresem mieściła się Looge, czyli loża, a ponadto mieszkał Alojzy Oelhorn - kasztelan oraz sługa Henryk Kolbe z rodziną, prawdopodobnie obaj związani z masonami. Mimo przysłowiowej, niemieckiej dokładności dla parceli Zwingerstraße 5 nie założono księgi wieczystej. W 1913 roku mistrzem loży był dr phil. Eduard Knape, dyrektor gimnazjum realnego, zaś jego zastępcami właściciel fabryki cygar Ludwig Reiners oraz aptekarz dr phil. Max Greinert. Spotkania odbywały się w każdą sobotę, za wyjątkiem lipca i sierpnia. W każdą środę był czynny klub loży. Miała także szefa muzycznego (Musikmeister), którym był popularny raciborski lekarz dentysta, dr med. Preu.

Majątku loży nie ujawniono, ale biorąc pod uwagę pozycje społeczne braci należy przypuszczać, iż dysponowała dużymi sumami. W 1912 roku zafundowała sobie do hallu wejściowego rzeźbę św. Jana naturalnej wielkości. Wykonanie rzeźby przez Mayer’sche Königliche Kunstanstalt für kirchliche Arbeiten (królewski zakład artystyczny dla prac kościelnych Mayera) w Monachium kosztowało 800 marek, czyli tyle ile wynosiła dwuletnia dotacja dla muzeum wolnomularskiego w Bayreuth.

Narodowi socjaliści po przejęciu władzy w 1933 roku zamierzali zamknąć wszystkie loże. Raciborska policja kryminalna, w związku rozporządzeniem pruskiego ministra spraw wewnętrznych z 8 stycznia 1934 roku, poinformowała, iż prowadzono pertraktacje z mistrzem loży, powiatowym radcą budowlanym Georgiem Brase. Rozwiązanie miało nastąpić po sprzedaży działki. Komisarz kryminalny informuje, że zakazy i konfiskaty nie miały miejsca. Z informacji urzędu policji państwowej dla rejencji opolskiej z 16 kwietnia 1934 roku wynika, że raciborska loża ma swoją siedzibę przy ulicy Międzymurza 5 (dzisiejsza Wojska Polskiego), istnieje od 23 kwietnia 1835, nie posiada własnego budynku, ale dotychczas się nie rozwiązała, zaś członków ma 32. Informacja zawiera uwagę, iż z punktu widzenia politycznego loża nie występowała. Budynek loży znalazł się we władaniu zakładu dla głuchoniemych. Został zapewne podarowany.

Wydaje się, że wolnomularze nie zaprzestali działalności. Jeszcze po dwóch latach pruska tajna policja państwowa wystąpiła do jednostek podporządkowanych z informacją, że obecnie zauważa się spotkania członków loży wolnomularskich w publicznych restauracjach i gospodach na wieczorach karcianych lub niezobowiązujących rozmowach, bez zachowania zwyczajów masońskich. Zalecono, by spotkania te poddawać dyskretnemu nadzorowi. 

Źródło: Paweł Newerla, Dzieje Raciborza i jego dzielnic (2008).

W galerii zdjęcia pokazujące siedzibę loży przy obecnej ul. Wojska Polskiego, przed kompleksem zakładu dla głuchych, zbiory A. Otlika i H. Sowika