Pomnik Bismarcka na wzgórzu w Brzeziu

Po śmierci Ottona von Bismarcka (1815–1898), zwanego żelaznym kanclerzem, nastała w Niemczech moda na budowanie miejsc pamiątkowych. Były to przede wszystkim różne wieże a także kolumny ogniowe Bismarcka. Było ich w sumie 240, nie tylko na terenie Rzeszy, ale także w Rosji, Francji, Danii, Chile, Tanzanii itp. Najstarsza wieża z 1869 roku nadal stoi w Janówku na Dolnym Śląsku. Najwyższa, o 50 m wysokości, jest w Wiesbaden. Najdroższa w Szczecinie (stoi nadal) kosztowała 200.000 marek. Na terenie Polski było 40 wież, z czego nadal istnieje 17. Na Górnym Śląsku były cztery: w Głuchołazach, Katowicach, Mysłowicach i Raciborzu. Żadna nie przetrwała.

W kwietniu 1911 roku zebrał się komitet honorowy zbudowania w Raciborzu pomnika Bismarcka z udziałem dr. Wiktora II księcia von Ratibor, Karola księcia von Lichnowsky’ego, starosty Augusta Wellenkampa i nadburmistrza Augusta Bernerta. Zespół roboczy rozpatrywał kilka projektów. Za najlepszy uznano plan budowniczego Georga Lüthge, radnego miejskiego i architekta Bruno Woltera. Dodajmy, że autorzy projektu pomnika zrealizowali szereg przedsięwzięć, jak kasa chorych w Raciborzu (róg ulicy Wojska Polskiego i Ludwika), pałacyk w Samborowicach, pałac Lichnowskych w Krawarzu, czy główny budynek produkcyjny fabryki czekolady Sobtzicka, dziś służący za siedzibę Urzędowi Miasta. Na miejsce wybrano wzniesienie o wysokości 223 metrów w Lukasynie, powyżej młynu Domsa. W gazetach nawoływano do składania datków na pomnik, który miał być poświęcony 1 kwietnia 1915 roku, w setną rocznicę urodzin kanclerza. Datki wpływały tak obficie, że można było znacznie przyśpieszyć budowę. Położenie kamienia węgielnego nastąpiło 30 sierpnia 1912 roku. Choć większość materiałów budowlanych pochodziła z darowizn, koszty wynosiły 18.000 marek. Budowla na rzucie 7 x 7 m była wykonana z cegieł a następnie oblicowana śląskim granitem. Do portalu, obramowanego występem, prowadziło 6 schodków. Nad portalem wysokości 3 m umieszczony był napis BISMARCK. Na wysokości 7 m budowla się zwężała, a na poziomie 15 m była otoczona gzymsem. Górną część zaprojektowano jako taras widokowy z nasadą w kształcie wieży. Nasada była zwieńczona ogromną kutą w żelazie czarą ogniową. Wnętrze na parterze było przewidziane na halę pamięci. We wnętrzu kamienne schodki prowadziły na taras widokowy, z którego roztaczała się panorama od Beskidów do pasma Pradziada.

18 października 1913 roku, w setną rocznicę bitwy narodów pod Lipskiem, wieżę uroczyście poświęcono. Nad zwornikiem umieszczono tubę z brązu zawierającą odpowiedni dokument hołdowniczy. Zarząd zieleni miejskiej urządził wokół park. Cały teren leśny wokół wieży miał powierzchnię 15 ha. Wzniesienie nazwano Bismarckhöhe (wzgórze Bismarcka). 4 lipca 1922 roku nastała w Brzeziu polska administracja. W niektórych źródłach, szczególnie niemieckich, twierdzi się, iż wieża została zniszczona w 1920, względnie 1926 roku. Nie odpowiada to prawdzie. Związek Obrony Kresów Zachodnich w Brzeziu spowodował, że w Święto 3 Maja 1923 roku przemianowano ją na Wieżę Wolności. Natomiast Związek Powstańców Śląskich postanowił poświęcić Wieżę Wolności Bolesławowi Chrobremu. Stanisław Ligoń (1879–1954), artysta malarz, działacz kulturalny i narodowy, późniejszy dyrektor katowickiej rozgłośni Polskiego Radia i autor popularnych cyklów audycji „Bery i bojki śląskie” oraz „Przy żeleźnioku”, opracował plany przekształcenia parteru w kaplicę pod wezwaniem św. Stanisława Kostki. W Święto Niepodległości, 11 listopada 1926 roku, wieża miała być na nowo poświęcona, udekorowana spiżowymi tablicami z popiersiem Bolesława Chrobrego, śląskim orłem piastowskim oraz inskrypcją: Bolesławowi Chrobremu – piastowski lud.

Nadmieniono, że miasto Racibórz było właścicielem 162 ha gruntów na terenie Brzezia, w tym terenów wokół byłej wieży Bismarcka. Zmiana granic państwowych nie zmieniła niczego w prawach własności. W tej sytuacji miasto wszczęło przed sądem grodzkim w Rybniku kroki prawne o wydanie zarządzenia tymczasowego zaniechania przebudowy wieży. Jednocześnie pozwano przed sąd okręgowy w Katowicach komitet budowy z żądaniem zaprzestania dalszych przeróbek i doprowadzenia wieży do stanu pierwotnego. Proces ciągnął się przez dwa lata. 16 listopada 1928 roku pozew raciborskiego magistratu oddalono, co umożliwiło prowadzenie dalszych prac. W sierpniu 1933 roku wojewoda śląski Michał Grażyński nakazał rozebranie wszystkich trzech wież Bismarcka znajdujących się na terenie polskiego Śląska: w Brzeziu, Katowicach i Mysłowicach. Stanowisko wojewody zostało ponoć spowodowane wypowiedzią jednego z wysokich opolskich funkcjonariuszy nazistowskich, który miał oświadczyć, że na wieżach Bismarcka znowu zawisną niemieckie sztandary. Polskie organizacje patriotyczne, zebrane 21 października 1933 roku, podjęły uchwałę o zburzeniu wieży z czasów niemieckiej niewoli. W przeddzień Święta Niepodległości, 10 listopada 1933 roku, nieznani sprawcy zdetonowali ładunki wybuchowe założone na pierwszym piętrze. Prace rozbiórkowe trwały do stycznia 1934 roku. Porośnięte resztki fundamentów są nadal widoczne. Wieży Bismarcka nie ma od dawna. Jednak wśród ludności brzeskiej wzgórze i otaczający je las nadal są nazywane Bismarkiem. 

Paweł Newerla, Dzieje Raciborza i jego dzielnic