GABA – cichy bohater naszego mózgu

Co to jest GABA i po co nam on? Wyobraź sobie, że neurony w mózgu to dzikie samochody pędzące po górskich serpentynach impulsów nerwowych. Ich hamulcem bezpieczeństwa jest GABA (kwas gamma-aminomasłowy) – główny neuroprzekaźnik hamujący w ośrodkowym układzie nerwowym​. GABA blokuje nadmierne przekazywanie sygnałów między komórkami nerwowymi, co pozwala wyciszyć umysł. Dzięki temu „hamuje nadpobudliwość” mózgu i działa kojąco: zmniejsza stres, łagodzi lęk i poprawia sen​. Bez GABA mózg mógłby być ciągle „na gazie” – nic by nie hamowało jego aktywności, co prowadziłoby do stanów silnego pobudzenia i niepokoju​.

• Kluczowe zadania GABA to m.in.: obniżanie napięcia nerwowego, redukcja lęku oraz wspomaganie zasypiania​.

• GABA powstaje w neuronach z glutaminianu przy udziale enzymu dekarboksylazy glutaminianowej​, co utrzymuje równowagę między stymulacją a hamowaniem w mózgu. Glutaminian można porównać do gazu w aucie (pobudza neurony), a GABA do hamulca (wycisza je)​.

• To równoważenie gazu i hamulca jest niezbędne – gdy mamy chaos impulsów, GABA „ucisza silniki”. Podsumowując: GABA to nasz wewnętrzny wyłącznik wyciszający mózg po zbyt gwałtownym dniu​.

Dlaczego GABA rządzi układem nerwowym? Bo dzięki niemu zmieniamy tryb z „stan alarmowy” na „relaks”. Gdy GABA zadziała, neurony stają się mniej podatne na pobudzenie, co przekłada się na ogólny spadek poziomu aktywności organizmu​. Wyobraź sobie, że ciężki dzień się kończy, a Twój mózg potrzebuje zejść ze „stresowej obrotówki” – to GABA pomaga wcisnąć przycisk pauza. W praktyce oznacza to np. łatwiejsze zasypianie czy zmniejszenie potliwości i drżenia rąk podczas wystąpień publicznych. Bez GABA wszelkie „pedały gazu” (jak stres czy bodźce lękowe) byłyby nie do zatrzymania​.

GABA kontra „gwiazdy neuroprzekaźników”: dopamina i serotonina

Każdy słyszał o „neuroprzekaźnikach szczęścia” – dopaminie i serotoninie. Dopamina to nasz neuroprzekaźnik nagrody i motywacji – odpowiada za odczuwanie przyjemności, napędza do działania i kontroluje ruch (to jej niedobór powoduje objawy Parkinsona)​. Serotonina zaś reguluje nastrój, sen czy apetyt (90–95% serotoniny znajduje się w przewodzie pokarmowym). W mediach mówi się o nich dużo, a jak GABA? GABA jest mniej medialny, ale równie ważny. Można go nazwać układowym „hamulcem bezpieczeństwa”. Podczas gdy dopamina popycha Twój mózg do przodu, GABA pozwala mu się wyciszyć, gdy jest już za dużo bodźców. Większość wzbudzających neuroprzekaźników (jak dopamina, acetylocholina czy glutaminian) pobudza komórki nerwowe, a inhibitory (GABA, glicyna) hamują ich aktywność​.

Innymi słowy, dopamina często kojarzona jest z przeżywaniem nagród i motywacją (mówi się o niej, że „włącza pragnienia”​, serotonina natomiast – z dobrym nastrojem („hormon szczęścia”). GABA działa inaczej – mniej efektownie wizualnie, za to niezbędnie. Wyobraź to sobie: ​​bez GABA bylibyśmy jak samochód bez hamulców – nigdy nie schodzilibyśmy z gazu i skończyłoby się na zderzeniu z rzeczywistością. Dlatego pomimo mniejszego rozgłosu GABA jest tak samo kluczowy co dopamina czy serotonina – dba o równowagę i stabilność układu nerwowego.

Suplementy GABA: formy, badania i kontrowersje

Formy suplementów GABA. Na rynku dostępne są różne preparaty mające wspomóc układ GABA-ergiczny. Najprostszą formą jest czysta GABA w tabletkach. Są też preparaty typu pharmaGABA – czyli fermentowany GABA wytwarzany przy udziale bakterii probiotycznych (Lactobacillus)​. Niektóre firmy oferują ponadto mieszanki ziołowe: waleriana, melisa, męczennica (passiflora), ekstrakt z szyszek chmielu czy kava-kava. Te rośliny zawierają substancje wspomagające GABA – np. melisa hamuje enzym rozkładający GABA, a waleriana zawiera związki wzmacniające receptory GABA​. Do grupy „wzmacniaczy GABA” zalicza się też L-teaninę – związek z zielonej herbaty, który potęguje działanie GABA (oraz dopaminy) w mózgu​. Niektóre suplementy łączą GABA z witaminami z grupy B, magnezem lub innymi wyciągami roślinnymi, wierząc, że to podkreśli efekt.

Bariera krew-mózg i skuteczność. Kluczową kwestią jest, czy GABA przyjęty doustnie faktycznie przedostanie się do mózgu. Badacze zwracają uwagę, że bariera krew-mózg skutecznie chroni ośrodkowy układ nerwowy przed wieloma substancjami​. Dotychczasowe badania są mieszane – wiele wskazuje, że doustny GABA ma problem z przeniknięciem do mózgu​. Oznacza to, że działanie suplementu może wynikać z efektów obwodowych (np. w jelitach) albo być w dużej mierze placebo. Część naukowców sugeruje, że dodatkowa GABA może wpływać na nerwy jelit czy na system krążeniowy, pośrednio relaksując organizm, ale wnioski są niejednoznaczne​.

Co mówią badania? Ogólnie: dowody na skuteczność GABA jako suplementu są słabe i ograniczone. Przegląd 14 badań z 2020 roku podsumował, że wpływ doustnego GABA na zmniejszanie stresu jest niewielki, a na sen – prawie żaden​. Jedynie kilka małych eksperymentów wskazywało na krótszy czas zasypiania przy przyjęciu 200–300 mg GABA przed snem​, ale nie wszyscy badacze obserwują ten efekt. Verywell Health i SleepFoundation podkreślają, że jak dotąd kliniczne dowody nie są przekonujące: większość badań to krótkie, małe próby, często finansowane przez producentów suplementów​. Konkluzja ekspertów jest więc umiarkowana: suplementacja GABA może trochę wspierać relaks, ale nie zastąpi zdrowych nawyków, a jej prawdziwy mechanizm działania nie jest jasny.

Potencjalne zagrożenia i skutki uboczne

Manipulowanie układem GABA-ergicznym to nie zabawa bez konsekwencji. Choć naturalnie organizm sam produkuje GABA, sztuczne zwiększanie jego poziomu może prowadzić do następujących zagrożeń:

• Nadmierna senność i zawroty głowy. Zbyt duże dawki GABA (lub leków wzmacniających GABA) mogą znacznie spowolnić pracę mózgu. Objawem mogą być uczucie odrętwienia, trudności z koncentracją czy senność. Przy łączeniu GABA z innymi depresantami (alkohol, opioidy, leki nasenne) dochodzi do efektu synergii – wzmacnia się hamowanie układu nerwowego, co może grozić nawet zatruciem (groźna depresja oddechowa)​.

• Obniżenie ciśnienia krwi. GABA ma pewne właściwości podobne do leków obniżających ciśnienie (działa jak naturalny inhibitor ACE)​. Osoby przyjmujące leki na nadciśnienie powinny zachować ostrożność, bo dodatkowe działanie GABA może nadmiernie obniżyć ciśnienie.

• Interakcje z lekami. Jeśli zażywasz leki epileptyczne, przeciwlękowe czy uspokajające, trzeba zachować rozwagę. GABA-supplementy mogą wzmocnić działanie tych leków. Zawsze konsultuj się z lekarzem, bo łatwo przesadzić.

• Uzależnienie i tolerancja. Sam GABA w suplementach nie jest silnie uzależniający, ale wiele środków wpływających na GABA (np. benzodiazepiny, barbiturany, alkohol) szybko buduje tolerancję. Innymi słowy – po początkowym spokoju może być potrzebna coraz większa dawka, co pociąga za sobą skutki uboczne i ryzyko odstawienia.

• Skutki uboczne fizyczne. Choć GABA jest naturalny, przy suplementacji mogą pojawić się drobne dolegliwości: bóle głowy, mdłości, dolegliwości żołądkowe czy swędzenie gardła. Są to zwykle łagodne objawy, ale i na nie warto uważać.

Podsumowując: manipulowanie poziomem GABA nie jest bezpieczne jak napicie się ziółkowej herbatki. W skrajnych przypadkach – szczególnie przy mieszaniu preparatów – istnieje realne ryzyko silnej depresji OUN i interakcji z innymi lekami. Zawsze warto trzymać się zalecanych dawek (np.

GABA a mózg i stan psychiczny

Równowaga GABA i innych neuroprzekaźników wpływa na nasze samopoczucie. GABA jest szczególnie związana z lękiem, nastrojem i snem. Obniżona aktywność GABA w mózgu często łączy się z zaburzeniami lękowymi i depresją​. Na przykład w stanach lękowych i zaburzeniach nastroju naukowcy notują zbyt niski poziom GABA, co przekłada się na nadpobudliwość neuronów. Z kolei leki przeciwlękowe (benzodiazepiny) działają głównie przez zwiększanie aktywności GABA, co szybko łagodzi objawy niepokoju.

Epilepsja i drgawki także są związane z GABA: w niektórych formach padaczki obniżone działanie GABA prowadzi do nadmiernych wyładowań neuronów​. Dlatego przeciwpadaczkowe leki (np. kwas walproinowy) często wzmacniają sygnały GABA-ergiczne. Podobnie w bezsenności niedostateczna aktywność GABA może uniemożliwiać włączenie „trybu snu”, co skutkuje bezsennością lub gorszą jakością snu​.

Powiązania GABA z innymi neuroprzekaźnikami również są kluczowe: np. układ dopaminergiczny w układzie nagrody jest hamowany przez neurony GABA-ergiczne (to m.in. wyjaśnia, dlaczego alkohol, wzmagając GABA, tłumi dopaminowe „żądze”). Znajduje to odzwierciedlenie w stanach takich jak uzależnienia. Co więcej, GABA i serotonina muszą utrzymać równowagę – oba te systemy współdziałają przy regulacji nastroju. Niedobór GABA może pogłębiać depresję, nawet jeśli serotonina jest na dobrym poziomie​.

W skrócie: GABA działa łagodząco na mózg i umysł – jego brak objawia się niepokojem, a obecność pomaga się uspokoić. Przykładowo, w jednym badaniu zastosowanie GABA przed snem skróciło czas zasypiania (spodziewając się przy tym efektów GABA w mózgu)​. Choć zależności są skomplikowane, to fakt jest taki: GABA reguluje wiele stanów psychicznych (lęk, depresję, bezsenność, ataki paniki) i współpracuje z innymi neuroprzekaźnikami, by utrzymać równowagę naszych emocji i funkcji poznawczych​. Jeśli chcesz aby profesjonaliści zaopiekowali się właściwą równowagą Twoich neuroprzekaźników to najlepiej będzie udać się tutaj: https://www.totalmedic.pl/

Ciekawostki o GABA

• Japońska obsesja GABA. W Japonii GABA cieszy się reputacją „witaminy spokoju”. Wiele japońskich produktów – od czekolad, przez piwo bezalkoholowe, po herbaty – wzbogacanych jest GABA. Tam suplementy GABA są dostępne w dużych dawkach (do 750 mg) i traktowane prawie jak kolejna witamina, poprawiająca nastrój i obniżająca stres.

• GMO i GABA. Naukowcy stworzyli specjalne odmiany warzyw bogate w GABA – np. pomidory „Sicilian Rouge” mają nawet pięciokrotnie więcej GABA niż zwykłe. Podobno wybierając takie GMO warzywo można wspomóc skórę (obecność GABA w diecie wykazano np. w kremach przeciwdziałających zmarszczkom), choć i to jest kontrowersyjne.

• Drugi mózg i GABA. Niewiele osób wie, że nasz układ pokarmowy ma własne neurony z receptorami GABA – to element tzw. osi jelitowo-mózgowej. Dziwne? A jednak – jelitowe neurony GABA-ergiczne przekazują sygnały do mózgu, wpływając na nasz nastrój i odczucia. Niektóre bakterie jelitowe nawet produkują GABA! Dzięki temu dieta bogata w prebiotyki/fermentowane pokarmy może w teorii modulować GABA z zupełnie innego miejsca niż mózg.

• GABA poza neuroscience. GABA występuje w roślinach i organizmach żywych (ma je m.in. herbata, soja, orzeszki ziemne)​.​ Używa się go też w supplementach sportowych – bo odcina „wewnętrzny stres” po wysiłku. Jest także prekursorem innych substancji i wchodzi w metabolizm komórkowy.

• Nie tylko „neuroprzekaźnik”. Oprócz wpływu na mózg, GABA ma działanie np. kardiologiczne – obniża ciśnienie krwi (działa podobnie do leku z grupy ACE inhibitorów)​. Niektóre badania sugerują też właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne.

• Zioła wspierające GABA. Oprócz tabletek działają też zioła: wyciąg z waleriany czy melisy zawiera składniki, które blokują enzymy rozkładające GABA.Kava-kava (używana tradycyjnie na wyspach południowego Pacyfiku) obniża czas zasypiania również przez pobudzenie receptorów GABA_A​.Z kolei L-teanina z zielonej herbaty wzmacnia działanie GABA oraz dopaminy, co tłumaczy jej relaksujące właściwości​.

Wszystkie te ciekawostki pokazują, że GABA jest wszechobecny – od fermentowanych warzyw po nasze emocje. Choć może nie jest tak sławny jak dopamina czy serotonina, to jest w nich niewidocznym współgospodarzem: bez niego nawet najsłodsza czekolada z GABA nie zapewni prawdziwego spokoju.

Źródła: Cleveland Clinic: „Gamma-Aminobutyric Acid (GABA): What It Is, Function & Benefits”; The Guardian (Steve Rose, 15.02.2025) „GABA is the off switch of the brain: Is it also the answer to better sleep and relaxation?”; Medical News Today (Rachel Nall, 2024): „What to know about GABA” oraz „Neurotransmitters: What They Are, Functions & Types”; Verywell Health (Christine Case-Lo, 2023): „GABA Benefits and How to Boost It”; Sleep Foundation (Eric Suni, 2023): „GABA for Sleep”; Osmosis (Emily Miao, 2025): „Inhibitory Neurotransmitters: What They Are, Their Function…”; Boonstra i in. (Frontiers in Psychology, 2015): „Neurotransmitters as food supplements: the effects of GABA on brain and behavior”; Seok i in. (Frontiers in Neuroscience, 2020): „Effects of Oral GABA Administration on Stress and Sleep in Humans: A Systematic Review”; Luthra i in. (Molecules, 2021): „Herbal Remedies and Their Possible Effect on the GABAergic System and Sleep”; Mental Health America: „What is GABA?”; Mount Sinai / informacje o walerianie i GABA; publikacje naukowe z PubMed i UpToDate; artykuły popularnonaukowe i raporty medyczne (w tym Sleep Foundation, Verywell Health, Medical News Today).