Warkot silnika nad Raciborzem. Przylot bohaterskiego Hansa Wernera

Racibórz mógł się poszczycić wieloma młodymi żołnierzami, którzy oddali się w całości nowemu gatunkowi sił zbrojnych – lotnictwu. Jednym z nich był lotnik – podoficer Hans Werner. 30 sierpnia 1916 roku raciborzan zaintrygował warkot silnika dwupłatowca, który krążył nad Raciborzem. Temu lotniczemu spektaklowi przyglądały się tysiące ludzi. Samolot wielokrotnie okrążył miasto, po czym wylądował na łąkach pod Kobylą. Z Wrocławia, z wizytą do Raciborza, przybyli podoficer Werner wraz z obserwatorem porucznikiem Nihausem. Werner spełnił zarazem obietnicą odwiedzenia swojej matki. W relacji raciborskiego Anzeigera napisano także, że matka podoficera Wernera była z niego bardzo dumna, co raczej nie dziwiło nikogo.

Głód zagląda mieszczanom w oczy

Jeżeli chodzi o wyniki produkcji rolnej w Niemczech, to rok 1916 był katastrofalny. Ogólny brak żywności spowodował w roku 1916 masowe niedożywienie, wprost objawy głodu. Stan ten wpłynął zdecydowanie na szerzącą się apatię wojenną i małą gotowość ludności Niemiec do ponoszenia wyrzeczeń na rzecz zwycięstwa. Z powodu angielskiej blokady morskiej od początku wojny brakowało w Niemczech 20% importowanej żywności. Dalszymi czynnikami pogarszającymi sytuację były: oderwanie milionów młodych mężczyzn od roli, pozbawienie rolnictwa setek tysięcy koni, obniżenie produkcji maszyn rolniczych i nawozów. Spowodowało to spadek produkcji np. pszenicy z 4,5 mln ton w roku 1913 do 2 458 400 ton w roku 1918. Zbiory kartofli w tym samym okresie spadły z 52 mln do 29 mln ton. Ilość trzody chlewnej i zwierząt – bydła, krów, świń, ptactwa zmalała dramatyczne, także waga zwierząt oraz wydajność mleczna krów. W roku 1916 produkcja ziemniaków zmalała o połowę w porównaniu z rokiem wcześniejszym, w roku 1917 wynosiła 64% stanu z roku 1915. W roku 1918 spadła znowu do poziomu 46% w porównaniu z rokiem 1915. Skutki nieurodzaju i braku żywności zostały jeszcze zaostrzone przez błędną politykę cenową rządu, co spowodowało, że rolnicy od 1916 roku zamiast ziemniaków sadzili głównie brukiew.

Zima brukwiowa

To wszystko zaś doprowadziło do tzw. zimy brukwiowej 1916/1917 roku, podczas której populacja dużych miast nie miała prawie nic do jedzenia. „…Tylko nieco brukwi, żadnych kartofli. Bez mięsa, ugotowane w wodzie”. Prócz brukwi, która stała się ratunkiem i nadzieją przetrwania, rynek został zalany masą tzw. produktów zastępczych, także spożywczych, których w roku 1918, jak szacowano, było 11 000! Aby jakoś zarządzać „brakiem prawie wszystkiego” organizowano centralne urzędy np. Główny Urząd Zbożowy, d.s. cukru, Główny Wojenny Urząd Wyżywienia (Kriegsernährungsamt). Te wszystkie zabiegi nie pomagały zbyt wiele. Głód był centralnym, przemożnym, obezwładniającym ludzi odczuciem podczas długich lat wojny. Przed wielkim załamaniem w produkcji żywności przeciętny mieszkaniec miast otrzymywał (oczywiście odpłatnie) z przydziałów kartkowych tygodniowo: 3,5 kg kartofli, 160 – 220 g mąki (nie pieczywa), 100- 250 g mięsa, 60 – 75 g tłuszczu, 0,7 l mleka, 200 g cukru, 270 g zawierającej cukier masy do smarowania chleba, jedno jajko, 120 g ryb. Wszystkie te ilości były przybliżone, ich zagwarantowanie zależało od aktualnej pory roku, możliwości zakupu towaru i wielu innych. Przeciętna dzienna kaloryczność spożywanych produktów spadła do 1000 cal, czyli do połowy przeciętnego zapotrzebowania potrzebnego dla prawidłowego psychofizycznego utrzymania organizmu. Do tego trzeba doliczyć kolejne braki wpływające na stan psychofizyczny jednostki – brak różnego rodzaju opału, węgla, gazu, ciepła, częściowo oświetlenia, co czyniło głód jeszcze bardziej dotkliwym. Także brak środków czystości, przede wszystkim mydła, ubrań, butów - wszystkie wymienione tutaj rzeczy codziennego użytku były dostępne dla nielicznych na czarnym rynku. Dla niektórych grup ludności zamykał się przeklęty krąg głodu, niedożywienia i dużej umieralności. „…Tam, gdzie panuje głód i niedożywienie, jest też wszechobecna śmierć…”. Szczególnie narażeni na opisane wyżej zjawiska były grupy: niemowlaków, małych dzieci, ludzi starszych, samotnych, chorych i słabych fizycznie, kobiet i wszystkich, którzy byli zdania na kolektywną pomoc. Niedowaga w wymiarze 15-20% stała się regułą wśród wielkomiejskiej ludności, bardzo szybkie znużenie organizmu przy pracy było regułą. Statystycy obliczyli, że w wyniku opisanych wyżej zjawisk zmarło w okresie wojny i krótko po niej 760 000 osób. Liczba zmarłych na tuberkulozę potroiła się lub nawet wzrosła o cztery razy. Umieralność, bez jakiegokolwiek powodu związanego z działaniami wojennymi, wzrosła o 150% w stosunku do poziomu przedwojennego.

Obraz głodu w Anzeigerze

Wszystko to przebija z ogłoszeń i wiadomości zawartych w raciborskim Anzeigerze. W artykule O spożyciu ziemniaków można się było dowiedzieć o katastrofalnym stanie zaopatrzenia w ten artykuł. Na jedną osobę przypadał od listopada 1916 roku tylko 1 funt kartofli dziennie. Producenci kartofli otrzymywali (nie wiadomo dlaczego) 1,5 funta. Magistrat raciborski dawał też wyraźnie do zrozumienia, że niemożliwym jest, aby wszystkim mieszkańcom zapewnić dostawami miejskimi zapasy kartofli na zimę. Miasto musiało najpierw zaopatrzyć w nie tych, którzy sami nie mogli tego zrobić. Chodziło tu głównie o szpitale, lazarety, domy pomocy, starców, instytucje opieki, żłobki, domy dziecka, inne instytucje oświatowo – wychowawcze. Dla wszystkich innych, co podkreślano bardzo stanowczo, został obliczono limit przydziału, który miał być ściśle przestrzegany, w wypadku zaś podania fałszywych (zawyżenia) danych miały być stosowane kary. Świadczy to wyraźnie o fatalnym stanie zaopatrzenia w Niemczech pod koniec 1916 roku ludności w żywność.

To samo tyczyło się zaopatrzenia w inne, ważne artykuły codziennego użytku np. nafty do lamp. Na wolnym rynku nie można było dostać tego towaru (na czarnym oczywiście tak). Władze miejskie zarządziły więc spisać wszystkich właścicieli domów i najemców mieszkań, którym, w miarę posiadanych rezerw, umożliwiano kupowanie nafty w systemie kartkowym. Jak podkreślono „…Tyko wtedy, kiedy urząd zdobędzie odpowiednią ilość nafty, aby zaspokoić potrzeby mieszkańców…”.

Wojskowe koncerty

Aby podnieść nieco na duchu głodującą i marznącą ludność miasta pozostający tutaj garnizon zorganizował na przełomie listopada i grudnia przeróżne uroczystości, które miały służyć nie tylko do zabawienia raciborzan, ale głównie do zbierania darów dla przebywających na froncie żołnierzy z jednostek garnizonu oraz szkolonych w mieście oddziałów, ich rodzin i najbiedniejszych raciborzan. W przygotowaniach, które trwały kilka tygodni, brali czynny udział nadburmistrz Bernert z małżonką oraz dowódca magazynów wojskowych 22 zapasowego pułku piechoty kapitan Ulrich. On był też, wraz z kapelą wojskową wspomnianego pułku, odpowiedzialny za część muzyczno – teatralną. W przygotowaniach brał też udział wybitny raciborski dyrygent i kompozytor Richard Ottinger. Przebieg uroczystości był owiany wielką tajemnicą, widziano tylko, że jednym z punktów będzie przedstawienie (na żywo) nocnego lotu Zeppelina i jego atak na wschodnie wybrzeże Anglii. Koncerty, akademie, bale dobroczynne, przedstawienia były organizowane w raciborskich kinach, salach teatralnych, hotelach, salach w różnych instytucjach publicznych. Programy kulminacyjnego „kolorowego balu”, na którym zaprezentowano zupełnie nowe dzieła literacie i muzyczne oraz innych imprez można było otrzymać w księgarni na rynku lub też telefonicznie.

Cdn. Renata Piotr Sput

W galerii tablica pamiątkowa ku czci ofiar I wojny światowej w Pietraszynie