Racibórz i ziemia raciborska w okresie wielkiej wojny 1914-1918 część 3

Przyspieszenie rozwoju gospodarczego Raciborza nastąpiło w wyniku otwarcia w roku 1846 kolei raciborskiej (linia Berlin-Wiedeń) i uzyskaniu połączenia z głównymi liniami kolejowami Śląska i Czech przez Kędzierzyn i Opawę. W kolejnych latach otwierano nowe linie łączące Racibórz z Rybnikiem (1855), Głubczycami (1856) i Gliwicami (1903). Przyczyniło się to do powstania i szybkiego rozwoju raciborskiego przemysłu przetwórczego i metalurgicznego, w których w roku 1861 pracowało już ponad 500 robotników.

Raciborski przemysł

W strukturze gospodarczej i społecznej miasta na początku XIX wieku nastąpiły radykalne zmiany. Rzemiosło, choć rozrosłe ilościowo, uległo dużym zmianom strukturalnym. Prawie zupełnie upadło rzemiosło sukiennicze. Pomimo trzykrotnego wzrostu liczby ludności w połowie XIX wieku zmalała liczba piekarzy i rzeźników. Wzrosła natomiast liczba szewców, krawców, stolarzy i ślusarzy.

Jednym z głównych pionierów przemysłu w Raciborzu był kupiec Joseph Doms. W 1811 roku założył on fabrykę tabaki, która dzięki dobrej jakości zdobyła sobie szeroki rynek zbytu sięgający aż po Pomorze. W następnych latach Doms wykupił młyny wodne na Psinie i w Brzeziu. Zainstalował w nich w 1839 roku maszyny parowe - jedne z pierwszych na Górnym Śląsku. W roku 1871 wybudował nad Odrą dużą fabrykę tytoniu. Z biegiem czasu firma Domsa produkowała różnorodne tytonie – do żucia (Kautabak), do nosa (Schnupftabak) oraz cygara i papierosy. W czasach swej świetności zakłady Domsa zatrudniały kilka tysięcy pracowników. Joseph Doms uruchomił także olejarnię, fabrykę araku, otworzył lokal rozrywkowy, kąpielisko i kawiarnię. Niewiele ustępował mu kupiec Polko, założyciel fabryki cygar, olejarni, octowni i gorzelni. Uruchomił też drożdżownię, dwie fabryki czekolady i wyrobów cukierniczych oraz cukrownię.

W związku z rozbudową kolei w II połowie XIX wieku powstały zakłady naprawcze sprzętu kolejowego. Istniały one od roku 1844, czyli dwa lata przed uruchomieniem raciborskiego odcinka kolei. W roku 1883 zakłady zostały upaństwowione. Od roku 1895 były głównymi zakładami naprawczymi na Górnym Śląsku. W roku 1920 zatrudniały 1600 pracowników. Był to główny pracodawca państwowy w Raciborzu. Załoga była w stanie przeprowadzić w miesiącu kompletne naprawy 30 parowozów i ok. 700 wagonów towarowych. W roku 1927 zakład przeniesiono do Gliwic.

Następną firmą związaną z przemysłem tytoniowym była założono przez kupca z Bremy Hermann Reinersa firma Hermann Reiners & Söhne powstała w 1854 roku. Produkowała wyroby tytoniowe, głównie cygara. Miała osiem filii w Raciborzu i okolicznych miejscowościach. Zatrudniała do 800 pracowników. Od roku 1913 była spółką akcyjną (Hermann Reiners & Söhne Zigarenfabriken AG). W dobrych czasach produkowała rocznie 100 milionów cygar o wartości 4 milionów marek.

Przemysł ciężki

W 1869 roku swoją filię w Raciborzu otworzyła budapesztańska firma budowy maszyn, wagonów i okrętów Ganz & Co.Danubius. Jej główny zakład znajdował się niedaleko dworca kolejowego. Firma zatrudniała do 1600 pracowników. Produkowała duży asortyment narzędzi i urządzeń metalowych, głównie na potrzeby kolejnictwa. Kilka lat produkowała też motocykle. Fabrykę raciborską zamknięto w 1941 roku. Główne zakłady Ganza działają na Węgrzech do dnia dzisiejszego.

W roku 1888 powstała w Raciborzu filia gliwickich zakładów metalowych „Hegenscheidt”. Z biegiem czasu zakład raciborski rozrósł się znacznie, wchłaniając wiele mniejszych okolicznych zakładów metalowych. W roku 1907 zakłady raciborskie przejęły duży zakład metalowy „Hoffnungshütte” w Kuźni Raciborskiej, rozbudowując go znacznie. Zakład ten istnieje i produkuje do dzisiaj. „ Wilhelm Hegenscheidt AG ” był największym pracodawcą prywatnym w Raciborzu i okolicy na przełomie XIX i XX wieku. Dawał pracę kilku tysiącom osób. W samym Raciborzu w roku 1924 pracowało w firmie 1200 osób. W Kuźni Raciborskiej, w latach II wojny światowej, ponad 1000.

„Planiawerke AG für Kohlenfabrikation Ratibor“. Zakład ten, założony przez firmę „F. Hardtlmuth & Co.”, popularnie nazywaną „Wiener Bleistift-Firma”, powstał w roku 1895-6. Produkował, robi to zresztą do dzisiaj, różnorodne elementy węglowe. Raciborska filia usamodzielniła się z czasem jako „Planiawerke AG für Kohlenfabrikation”. W roku 1916 połączyła się z berlińską firmą „Rütgerswerke AG”, zmieniając nazwę na „Rütgerswerke AG Abteilung Planiawerke”. W roku 1928 zakłady w Berlinie i Raciborzu zostały przejęte przez koncern Siemensa. Raciborska filia zwała się odtąd „Siemens - Planiawerke AG für Kohlefabrikate“. Popularnie nazywano go „Schwarze Bude” - „czarna buda”. Powierzchnia budynków fabryki wynosiła ponad 180 000 m², zakład raciborski zatrudniał przed wojną i w okresie późniejszym ponad 2000 pracowników.

cdn. Renata, Piotr Sput