Carl Ulitzka na zawsze opuszcza Racibórz

Ks. Carl Ulitzka urodził się w 1873 roku w Jaroniowie koło Baborowa. Po święceniach w 1897 roku został wikarym. Jednak już w 1901 roku skierowano go do diaspory w Bernau leżącym na północ od Berlina (diecezja wrocławska obejmowała wówczas prawie całą Brandenburgię wraz z Berlinem). Tam Ulitzka wykazał ogromne umiejętności organizacyjne. Wybudował dwa kościoły, plebanię, domy parafialne i przedszkola. Jednocześnie pracował nad różnymi pismami teologicznymi. Przetłumaczył i wydał kilka encyklik papieskich. Zwróciło to na niego uwagę. Po 13 latach od święceń kapłańskich, zaledwie 37-letni ks. Ulitzka został proboszczem wielkiej parafii św. Mikołaja w Raciborzu. Był człowiekiem o wyraźnych politycznych poglądach, członkiem chrześcijańskiej partii Centrum. W 1919 roku wybrano go deputowanym do weimarskiego zgromadzenia narodowego. W 1920 roku kandydował z ramienia swojej partii do Reichstagu, najwyższego zgromadzenia ustawodawczego Rzeszy Niemieckiej. Posłem do Reichstagu był nieprzerwanie do 1933 roku, do rozwiązania niemieckiego parlamentu przez narodowych socjalistów. Przed plebiscytem w 1921 roku nawoływał wszystkie ugrupowania do zachowania umiaru i szanowania przeciwników politycznych Trzeba podkreślić, że nie wykorzystywał ambony do prowadzenia propagandy politycznej, raczej nawoływał do głosowania zgodnie z sumieniem. Był jednak zwolennikiem pozostawania Górnego Śląska w granicach Rzeszy Niemieckiej. W szczególności chodziło mu o utworzenie z Górnego Śląska samodzielnej jednostki administracyjnej (landu), podległej bezpośrednio rządowi. Nazwano go przez to „nie koronowanym królem Górnego Śląska”.

Kiedy po plebiscycie znaczną część Górnego Śląska przyłączono do Polski, Ulitzka, podobnie jak większość działaczy partii Zentrum, uznał że reszta pozostała przy Rzeszy nie ma racji bytu jako samodzielna jednostka (land). Doprowadzono jednak do utworzenia rejencji górnośląskiej, która miała być niezależna od władz prowincjonalnych we Wrocławiu. Na siedzibę wyznaczono Opole. Kiedy w 1923 roku nadprezydentem rejencji został raciborzanin, dr Alfons Proske, przy dużym udziale ks. Ulitzki postanowiono umieścić samorząd prowincji w Raciborzu. Miał tu siedzibę sejmik prowincji (Landtag), naczelnik prowincji czy starosta krajowy (Landeshauptmann) a także wydział prowincjonalny (Provinzausschauss). Sejmikiem przez prawie cały czas kierował Hans hrabia von Praschma. Tymczasowym starostą krajowym został ks. Ulitzka, do chwili wyboru na to stanowisko, w kwietniu 1924 roku, Hansa Piontka, dotychczasowego nadburmistrza Raciborza. Stanowisko nadburmistrza po Piontku objął Adolf Kaschny. Wydziałem prowincjonalnym kierował ks. Ulitzka. Wszyscy wymienieni, poza Praschmą, byli członkami partii Zentrum. Dało to asumpt do mówienia o Górnym Śląsku jako o Prowincji Propiulka. Słowo to było akronimem utworzonym z początkowych liter nazwisk głównych działaczy: Alfonsa Proskego, Hansa Piontka, Carla Ulitzki i Adolfa Kaschnego.

Mimo wielu obowiązków politycznych Ulitzka nie zaniedbywał spraw parafii. Był wierny swojemu powołaniu jako duchownego. Zapewnił kard. Bertrama, że „polityka zostaje u mnie przed bramą kościoła”. Jeżeli prace parlamentarne zatrzymywały ks. Ulitzkę na dłużej w Berlinie, zawsze w sobotę wracał pociągiem Berlin-Wiedeń do Raciborza, aby w niedzielę odprawić mszę dla swoich parafian. Były okresy, kiedy w parafii pracowało nawet trzech wikarych. W 1926 roku Ulitzkę mianowano kapelanem Jego Świątobliwości. Bardziej przychylnie niż jego poprzednik ustosunkował się do dążeń parafian w Studziennej do usamodzielnienia. Wyjednał nawet środki rządowe na przebudowę kaplicy na kościół, który konsekrowano w 1935 roku. Swoimi wpływami sprawił, że w 1929 roku erygowano w Studziennej samodzielną parafię. W 1937 roku ks. Ulitzka doprowadził także do utworzenia samodzielnej kuracji Matki Bożej. Zainicjował wybudowanie kościoła na Ocicach, który w 1939 roku konsekrowano, a w 1941 roku utworzono kurację.

Dbał o życie religijne. Stworzono szereg organizacji, stowarzyszeń i bractw. Nadmienimy tylko o założeniu już w 1912 roku Polnischer Mütterverein (Polskie Stowarzyszenie Matek), które w 1939 roku liczyło 468 członkiń. Dla licznych organizacji ks. Ulitzka wybudował dom parafialny. Postawiono go na placu niegdyś zajmowanym przez stary kościół. Dom miał dużą salę ze sceną, na której urządzano jasełka i przedstawienia a także wiele innych pomieszczeń służących wspomnianym organizacjom. W domu parafialnym działała także biblioteka parafialna.
Choć Ulitzka był z przekonania Niemcem, szanował prawa parafian do posługiwania się w kościele językiem polskim. Kiedy w 1937 roku wygasła konwencja genewska o prawach mniejszości narodowych na Górnym Śląsku, zaczęły się naciski w sprawie likwidacji nabożeństw odprawianych w języku polskim lub morawskim. Ks. Ulitzka nadal w niedziele o godzinie 9:15 odprawiał sumy i zazwyczaj sam wygłaszał kazania w języku polskim. 9 maja 1939 roku doszło do incydentu. Umundurowana formacja SA nie chciała dopuścić wiernych na polskie nabożeństwo majowe. Proboszcz w stroju liturgicznym przerwał kordon i wprowadził parafian do kościoła. W czerwcu 1939 roku prałat opracował „memorandum kleru raciborskiego” w sprawie polskich nabożeństw, które po podpisaniu przez wielu księży doręczył osobiście kardynałowi Bertramowi w celu przekazania nadprezydentowi prowincji i gauleiterowi NSDAP, Josefowi Wagnerowi. W reakcji na to „nieznani sprawcy” wybili szyby sygnatariuszom memorandum, a starowiejska plebania została nawet ostrzelana z pistoletów.

5 lipca 1939 roku Ulitzka otrzymał nakaz opuszczenia Śląska z uzasadnieniem, iż jego „działalność szkodzi interesom Rzeszy”. 11 lipca na rannej mszy pożegnał się z parafianami i samochodem opuścił Racibórz. Udał się do Berlina i tam został kapelanem w szpitalu św. Antoniego prowadzonym przez zakon sióstr Maryi w berlińskiej dzielnicy Karlshorst. Po zamachu na Hitlera został uwięziony i zesłany do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie nadano mu numer 133.406. Po wyzwoleniu obozu był duszpasterzem w obozie polskich uchodźców w Ingolstadt. W niedzielę 5 sierpniu 1945 roku wraz z polską pielęgniarką wrócił do swojej parafii. Udając się do prezydenta miasta Pawła Lelonka z wizytą nie został przyjęty. Ostrzeżony przez jednego z parafian o rzekomym zamiarze zamordowania, 12 sierpnia 1945 na zawsze opuścił Starą Wieś i wrócił na poprzednio zajmowane stanowisko kapelana w Karlshorst. Po 1945 roku parafianie starowiejscy kilkakrotnie zwracali się bezskutecznie do władz o zezwolenie na powrót ich duszpasterza, wskazując na jego zasługi dla sprawy utrzymania języka polskiego. Ks. prałat Karol Ulitzka zmarł 12 października 1953 roku i został pochowany na cmentarzu w Berlinie-Karlshorst, w kwaterze grobów sióstr maryjnych.

Za Paweł Newerla, Dzieje Raciborza i jego dzielnic, wyd. WAW, Racibórz 2008.