Browar w Raciborzu i tajemnica raciborskiego pilznera

Ten pożar z 19 stycznia 1858 roku daje dużo do myślenia. Wybuchł nie w nocy, a w dzień, około godziny 13.00. Płomienie szybko ogarnęły stary książęcy zamek oraz mały browar znajdujący obok budynku bramnego. Równie szybko okazało się, że książę Wiktor I von Ratibor ma już plany przebudowy. Rezydencji nie potrzebował. Zamieszkał przecież z rodziną w barokowym pałacu w Rudach, w dawnym opactwie cysterskim. Komora książęca od 1846 r. zajmowała nowy dwupiętrowy gmach projektu Linkego przy ul. Zamkowej (dziś stoi tu szkoła Mechanik). To stąd urzędnicy zarządzali rozległymi dobrami rodziny. Na zamku zajmowali kilka mieszkań. Niewielka kaplica św. Tomasza była w fatalnym stanie. Mało kto chodził się tu modlić.

Tymczasem setki tysięcy górników i hutników górnośląskiej aglomeracji potrzebowały jedzenia, papierosów i piwa. Można było zbić na tym fortunę pod warunkiem zainwestowania w nowoczesny, wydajny browar.

Trudno się więc dziwić księciu Wiktorowi, że zamiast komnat, w północnym i zachodnim skrzydle zamku wzniósł pracownię Gambrinusa ze słodownią. Niektórzy mówią, że pożar nie wybuchł przypadkowo. Dlaczego? Skoro zamek się spalił, to nikt już nie dyskutował, czy można zburzyć większość średniowiecznej budowli pod produkcję piwa. Dowodów na podpalenie nie ma, ale nie był to pierwszy zamek czy pałac, który w zadziwiających okolicznościach padł pastwą płomieni. Zazwyczaj zadłużeni właściciele próbowali wymusić w ten sposób odszkodowanie.

We wschodnim skrzydle książę odnowił i pozostawił gotycką kaplicę św. Tomasza, dawny dom książęcy na urzędnicze mieszkania i swoje lokum na wypadek noclegu w ówczesnym Ratibor, a także wysunięty na południe budynek barokowy. W tym ostatnim niedługo potem zaczęła działać restauracja a podzamcze zamieniono na ogródek piwny z murowanym podium (przetrwało do dziś), na którym grywały orkiestry pułkowe raciborskich ułanów i huzarów. Skrzydła południowego w ogóle nie odbudowano. Piwo wprost z browaru znajdywało tysiące amatorów chmielowego napoju.

W narożu barokowej budowli, przy wejściu na zamkowy dziedziniec, znajdowała się głowa Tatara. Według legendy to głowa mongolskiego wodza, pobitego pod Raciborzem w 1241 r. Ma spoglądać na skarb ukryty w zamkowej studni. Jak mawiał dyrektor generalny komory książęcej, Gustaw Adolf von Wiese, Tatar wcale nie spogląda na studnię, a na warzelnię nowego browaru, z którego pils zaczął podbijać śląskie rynki.

Studnia jednakże wpisała się w historię raciborskiego piwa. Doprowadzano do niej wodę z książęcych ujęć w lesie Obora. To dawny zwierzyniec (w czes. obora), w którym książęta piastowscy i Przemyślidzi polowali na grubego zwierza. W XIX wieku polowań już zaniechano, a leśne dukty zamieniono na trasy spacerowe. Tutejsza woda, jak się okazało, ma pożądane w piwowarstwie właściwości fizyko-chemiczne.

Raciborski browar książęcy, wzmiankowany po raz pierwszy w urbarzu dóbr zamkowych pod datą 1567, wkroczył w nową erę.

W zasobach raciborskiego Archiwum Państwowego przetrwał dokument kamienia węgielnego przy budowie browaru zamkowego w Raciborzu z dnia 10.06.1858 roku. W odnośnym akcie czytamy: Pod auspicjami Jego Książęcej Mości Wiktora Maurycego Karola Franciszka księcia von Ratibor, księcia von Corvey, księcia von Hohenlohe-Waldenburg- Schillingsfürst, pana na dobrach w Sośnicowicach i Zębowicach, królewskiego pruskiego pułkownika, odznaczonego krzyżem wielkim – najwyższym orderem i najwyższej Jego Pani Małżoni Amalii de domo księżniczki von Fürstenberg, przystąpiono dziś do położenia kamienia węgielnego w mającym być zbudowanym nowym budynku browaru. Tu, gdzie przy Bożej pomocy, ma powstać nowa pracownia Gambrinusa, stało północne skrzydło byłego zamku piastowskiego, który przez stulecia stawiał opór burzom dziejowym i zmieniającym się ziemskim losom, w końcu także poszedł śladami ziemskiego przeznaczenia, kiedy w wyniku pożaru, który wybuchł dnia 19 stycznia roku 1859 o godz. 1 w południe, spalił się do murów obwodowych. Także czcigodna kaplica, zbudowana przez biskupa wrocławskiego Tomasza II jako pomnik wdzięczności za gościnną rycerską ochronę udzieloną przez księcia piastowskiego Władysława, wzniesioną w trzynastym stuleciu w czysto gotyckim stylu, padła ofiarą pożogi za wyjątkiem części sklepienia nawy i murów. Niniejszy dokument, sporządzony w związku z aktem położenia kamienia węgielnego, po podpisaniu go przez wymienione poniżej osoby, łącznie z odpowiednią ilością obiegowych monet i banknotów według załączonego wykazu, został włożony do przeznaczonego do tego celu otworu kamienia węgielnego, zamknięty i umieszczony w miejscu swojego przeznaczenia, mianowicie w narożu, w którym stykają się wewnętrzne ściany czołowe zachodniego i północnego skrzydła, na głębokości 25 stóp. Przy akcie położenia kamienia węgielnego byli obecni:
1. w zastępstwie Jego Książęcej Mości księcia Wiktora von Ratibor jego najwyższy pełnomocnik generalny, dyrektor generalny i dyrektor kamery, królewski pruski radca sprawiedliwości i rotmistrz w stanie spoczynku Gustaw Adolf von Wiese-Kaiserswaldu, członkowie książęcej raciborskiej generalnie upełnomocnionej kamery
2. książęcy radca kamery Adolf Hold
3. książęcy radca kamery Fryderyk Schmidt
A także kierownicy budowy
4. budowniczy Juliusz Stärke
5. mistrz ciesielski Robert Raschdorf obaj z Raciborza
Działo się na książęcym zamku w Raciborzu dnia 10 czerwca w roku zbawienia tysięcznym osiemsetnym pięćdziesiątym ósmym.

Browar Racibórz i tajemnica zamkowego pilznera - czytaj całość na portalu ziemiaraciborska.pl. W tekście ponad 100 zdjęć i całostek, w tym większość, których jak dotąd nie publikowano.