Ewangelicy i katolicy mieli kiedyś w Raciborzu wspólny cmentarz

Jako jedna z pierwszych, miejska fara sięgnęła po nowe tereny na potrzeby grzebania zmarłych. W 1807 roku zaprzestano bowiem pochówków na cmentarzu przy kościele farnym. Początkowo korzystano z cmentarza przytułku pod wezwaniem św. Łazarza, usytuowanego na rogu dzisiejszych ulic Wojska Polskiego i Ludwika, który istniał już od 1622 roku. Nekropolia zajmowała powierzchnię 71 arów i początkowo służyła jedynie zmarłym podopiecznym a także mieszkańcom męskiego przytułku z ulicy Solnej. Dla potrzeb raciborskich mieszczan należało urządzić nowy cmentarz. Ponieważ w mieście nie było odpowiedniego placu, a ponadto istniał zakaz grzebania w obrębie murów, poszukiwano więc miejsca poza nimi. Przełożony przytułku św. Łazarza, Tomasz Moczygemba, przeznaczył na cmentarz swój ogród w Nowych Zagrodach, teren przy dzisiejszej ulicy Opawskiej.

Parafia użytkowała teren ogrodu Tomasza Moczygemby na zasadzie umowy dzierżawy, zawartej 16 października 1807 roku, zatwierdzonej przez wrocławską kamerę królewską w listopadzie 1807 roku. Poświęcenia cmentarza dokonał 21 grudnia 1807 roku ks. prałat Franciszek Seypold, przewodzący raciborskiej kapitule i spełniający funkcję proboszcza. Głównym orędownikiem uruchomienia nekropolii był ks. prałat Jan Nepomucen Zolondek, proboszcz miejski w latach 1816–1836. Znamienne, że cmentarz służył zarówno parafii WNMP, jak również raciborskim ewangelikom, którzy otrzymali dla swoich potrzeb 1/3 powierzchni, położoną bliżej miasta. Prawa własności przez kilkadziesiąt lat nie były uporządkowane. Wdowa po Tomaszu Moczygembie, Anna sprzedała swój dom wraz z cmentarzem farbiarzowi Franciszkowi Kowalikowi. Jeszcze kilkakrotnie zmieniali się właściciele. Dopiero w maju 1851 roku teren za tysiąc talarów wykupił od radcy sądowego Liebiga senator, czyli członek rady miasta, Karol Tlach z zasłużonej raciborskiej rodziny rzeźników. 13 maja tegoż roku przekazał prawa współwłasności miejskiej parafii katolickiej i parafii ewangelickiej.

15 maja 1832 roku poświęcono kamień węgielny pod budowę kaplicy cmentarnej w stylu greckiej świątyni wg projektu królewskiego inspektora budowlanego Bogumiła Tschecha, autora wielu budynków użyteczności publicznej, m.in. ratusza z 1826 roku, szkoły św. Jadwigi na placu Drzymały oraz przebudowy w 1823 roku klasztoru dominikanek na potrzeby królewskiego ewangelickiego gimnazjum, w którym obecnie mieści się Zespół Szkół Ekonomicznych. Poświęcenia kaplicy, 4 listopada 1832 roku, dokonał ks. prałat Jan Nepomucen Zolondek. Homilie wygłosili ks. dr Franciszek Heide, późniejszy (w latach 1837–67) proboszcz miejski oraz pastor August Henkel z kościoła ewangelickiego, mieszczącego się wówczas przy ulicy Gimnazjalnej, w dzisiejszym Muzeum. W uroczystościach uczestniczył burmistrz Antoni Jonas, który w związku z 65. rocznicą urodzin i 40-leciem pełnienia posługi duszpasterskiej w Raciborzu przekazał ks. prałatowi Zolondkowi srebrny, pozłacany kielich oraz dyplom honorowego obywatelstwa miasta. Ks. prałat Jan Nepomucen Zolondek zmarł 24 grudnia 1836 roku i jako pierwszy został pochowany w krypcie kaplicy cmentarnej pod wezwaniem św. Krzyża.

Teren cmentarza był kilkakrotnie powiększany przez zakup sąsiednich działek, osiągając łączną powierzchnię 3,1 ha. Dodajmy, że dopiero w czerwcu 1881 roku nastąpiło zniesienie współwłasności i podział działek między obie parafie. Już pod koniec XIX wieku stwierdzono, że cmentarz przy ul. Opawskiej nie jest wystarczający dla potrzeb rozwijającego się miasta. Nie było jednak możliwości dalszego poszerzenia. Z tych powodów proboszcz miejski (w latach 1867–1909) ks. dr Hermann Schaffer czynił starania pozyskania nowego miejsca pod cmentarz parafialny, który tym razem ulokowano na Ocicach. Na cmentarzu przy ulicy Opawskiej ostatecznie zaprzestano pochówków w latach 20. XX wieku. Jednak jeszcze w 1945 roku pochowano na nim niektórych zmarłych. Ze względu na wysoki drzewostan cmentarz miał charakter parkowy. W 1959 roku rozebrano walące się mury okalające to miejsce pochówków oraz kaplicę cmentarną św. Krzyża. Szczątki ks. Jana Nepomucena Zolondka (zm. 1836) i Franciszka Ksawerego Heide (zm. 1867) w dyskrecji ekshumowano i złożono na placu przykościelnym otaczającym raciborską farę. Groby zlikwidowano, nieliczne rzeźby nagrobkowe zachowano, urządzono odpowiednie alejki , skrzętnie omijając groby. Na całym terenie urządzono park, poświęcając go generałowi Karolowi Świerczewskiemu. Prace wykonywał Zarząd Zieleni Miejskiej, mający siedzibę opodal na ulicy Kochanowskiego, kierowany przez Kazimierza Świtlińskiego. Teren po cmentarzu połączono z parkiem miejskim, urządzonym w latach 20. XX wieku przy ulicy Bema.

Jedynymi pozostałościami po cmentarzu – pomijając stary drzewostan – są krzyż nagrobny przy południowej granicy parku oraz pomnik nagrobny stojący do dziś w byłej ewangelickiej części nekropolii. Przedstawia rzeźbę zasmuconej kobiety siedzącej na wysokim cokole. Wykonano ją w marmurze. Jest sygnowana przez R. Felderhoffa. Na postumencie, wykonanym z porowatego kamienia, wykuto słabo dziś widoczne napisy. Nagrobek poświęcono radcy handlowemu Ludwikowi Reinersowi, znanemu właścicielowi fabryki cygar, zmarłemu 2 lutego 1916 roku w wieku 62 lat. Na nagrobku zamieszczono także napis odnoszący się do jego syna Johannesa. Asesor sądowy, dr prawa Johannes Ludwig Reiners, urodzony 3 września 1886 roku w Raciborzu, zmarł w wyniku ran odniesionych w czasie pierwszej wojny światowej, 23 czerwca 1915 roku. Współcześnie park nosi nazwę Park im. miasta Roth. Roth to partnerskie miasto Raciborza.

Paweł Newerla, fragment książki Dzieje Raciborza i jego dzielnic, Racibórz 2008.

fot. ze zbiorów Alfreda Otlika i wyd. WAW