Przedwojenny Ratibor w kolorze. Jak naprawdę wyglądały stalle w kościele farnym

Niedawno, w artykule Tajemnicze losy raciborskiego skarbu, przypomniałem jeden z utraconych skarbów kościoła WNMP w Raciborzu. Nowe fakty wyszły na jaw po latach! Dotyczyły one nowych informacji o losie zaginionej w 1945 roku misy z głową św. Jana Chrzciciela. Zaprezentowałem tam też zdjęcia misy. Znane są tylko czarno – białe fotografie, ale dzięki obecnym możliwościom obróbki zdjęć, udało się je "pokolorować" i można teraz zobaczyć jak misa wyglądała.

Zdjęcia te "pokolorowałem" przy pomocy dostępnego w Internecie i to za darmo plug-in „image colorization API”. Darmowa wersja tego programu ma słabe strony i nie wszystko udaje się pokolorować. Zdjęcia trzeba jeszcze poprawiać w programie do obróbki zdjęć. Są też profesjonalne programy do kolorowania zdjęć (np. Photoshop CC Plugin, Adobe Scribbler, CODIJY Pro, Color Magic), ale te wymagają pogłębionej znajomości obróbki zdjęć i zajmują sporo czasu. Plug-in „image colorization API” koloruje zdjęcie w ciągu 2 minut.

Przypominając sprawę misy św. Jana Chrzciciela wspomniałem o moim artykule z 2014 roku Utracone skarby kościoła farnego w Raciborzu – marzec i kwiecień 1945 roku. Była tam też mowa o innych zniszczonych, bądź skradzionych (jak wielka monstrancja - kustodia) zabytkach kościoła WNMP w Raciborzu. W marcu 1945 roku zostało zniszczone całe wyposażenie wnętrza prezbiterium kościoła z ołtarzem głównym i stallami kanonickimi. Ołtarz główny po wojnie został zrekonstruowany, ale stalle kanonickie już nie. Ocalałe części korpusu stalli wykorzystano do aranżacji galerii obrazów świętych polskich, a te są wątpliwej jakości artystycznej. O ile do 1945 roku stalle kanonickie były prawdziwą ozdobą kościoła i dziełem sztuki, to obecny wystrój prezbiterium pozostawia wiele do życzenia.

Stalli kanonickich nie dało się do tej pory zrekonstruować ze względu na brak kompletnej dokumentacji fotograficznej, koszty oraz brak chęci do podjęcia się tego. Dokładny opis stalli znajduje się w książce Karla Heyera z 1977 roku „Das barocke Chorgestühl in Schlesien” (8 stron opisu stalli i czarno-białe zdjęcia). Oprócz zdjęć z tej publikacji, które pokazują niektóre szczegóły, są też inne, ale te przedstawiają tylko ogólny widok stalli. No i nie ma zdjęć pokazujących obrazy na zapleckach północnej strony stalli. Wszystkie zdjęcia są czarno – białe, a te nie pokazują prawdziwej wartości artystycznej utraconego zabytku.

Pokolorowałem te dostępne zdjęcia stalli i widoki prezbiterium. Dawne prezbiterium prezentuje się zupełnie inaczej w kolorze niż na czarno – białych zdjęciach. Pokolorowane zdjęcia można zobaczyć w galerii. Można zobaczyć jak one naprawdą wyglądały. Jaka była ich kolorystyka. W 2014 roku przypuszczałem, że obrazy na zapleckach były kolorowe, jak te w kościele Mariackim w Krakowie. Stalle w kościele WNMP w Raciborzu były kopią stalli ze stolicy Małopolski. Jednak raciborskie stalle różnią się od nich. Korpus był w kolorze drewna (także ławki, obecnie pomalowane - o zgrozo - na beżowo). Obrazy były kolorowe, ale nie tak jaskrawe jak te w Krakowie. Na tych zdjęciach pokolorowanych tego nie widać tak dokładnie. Profesjonalne programy może odróżnią kolory strojów postaci i elementy architektury na obrazach. Za kilkanaście lat mogą być dostępne programy, które pokolorują zdjęcia z jeszcze większą precyzją i bez wielkiego nakładu pracy i czasu.

Do galerii dołączyłem jeszcze pokolorowane zdjęcie sarkofagu Ofki Piastówny, który był w Kaplicy Polskiej kościoła farnego i parę zdjęć Raciborza – tych bardziej udanych.

Na koniec jeszcze raz dzieje powstania stalli i ich opis, który zamieściłem w artykule w 2014 roku – z drobnymi poprawkami.

Ze stalli kanonickich ocalały jedynie fragmenty korpusu i baldachimu, które są dzisiaj częścią wystroju prezbiterium. Z pożogi uratowało się też 14 rzeźb, które zdobiły stalle i te też są częścią wystroju kościoła. Przepadły najcenniejsze elementy - zaplecki z płaskorzeźbami pokazującymi życie Najświętszej Maryi Panny. Najbardziej szczegółowy opis stalli znajduje się w książce Karla Heyera z 1977 roku „Das barocke Chorgestuehl in Schlesien.” (Frankfurt am Main 1977). O stallach pisał też w książce o Bractwie Literackim ks. Hermann Schaffer (1883). Raciborskie stalle były w większości kopią tych w kościele Mariackim w Krakowie, które się zachowały do naszych czasów i dzięki temu możemy sobie przedstawić wygląd reliefów na zapleckach raciborskich. Obrazy na zapleckach krakowskich stalli wykonał w 1635 roku snycerz Fabian Moeller, gdańszczanin osiadły w Krakowie. Podobnie jest chyba z autorstwem reliefów na zapleckach raciborskich stalli. Wykonał je Fabian Moeller albo jego krakowski warsztat. Reliefy powstały w Krakowie i stamtąd zostały przewiezione do Raciborza. Natomiast cały korpus i baldachimy wykonano w Raciborzu na podstawie szkiców z Krakowa (korpus musiał być „na miarę”). Stalle ufundował w 1653 roku kanonik Georg Mattaeides.

Obrazy na zapleckach przedstawiały sceny z życia Najświętszej Maryii Panny. Było ich 14 i podzielone były na dwie części. Po północnej stronie prezbiterium, z lewej patrząc w stronę ołtarz głównego, były obrazy. Ciąg zaczynał się od strony nawy głównej: 1. Navitas Mariae - Narodziny NMP (ten obraz był mniejszy, na tej krótkiej ścianie); 2. Praesentatio - Przedstawienie Maryi w świątyni (rytualne obmycie); 3. Annuntiatio – Zwiastowanie; 4. Visitatio - odwiedziny u Elżbiety; 5. Navitas Domini - Boże Narodzenie; 6. Purificatio - Ofiarowanie Pańskie; 7. Epiphania - Pokłon Trzech Króli.

Druga część obrazów była po południowej stronie prezbiterium, przecięta drzwiami do kapitularza (tzw. sala kapituły, część obecnej zakrystii, ta większa, do 1810 roku zbierali się tu kanonicy) i zaczynała się przy drzwiach do zakrystii: 8. Fuga in Aegyptum - Ucieczka do Egiptu; 9. Christus docens in templo - 12-letni Jezus w świątyni; 10. Missio Spiritus Sancti -Zesłanie Ducha św. Na prawo od drzwi do sali kapituły były obrazy: 12.Obitus B.M.V - śmierć NMP; 13. Assumptio - Wniebowzięcie NMP i na krótszej ścianie, mniejszy obraz 14. Coronatio-Koronacja NMP w Niebie. Obraz numer 11.Crucifixion – Ukrzyżowanie z przedstawieniem klęczącego pod krzyżem fundatora stalli znajdował się nad drzwiami do sali kapituły.

W porównaniu ze stallami krakowskimi brakuje kilku obrazów, ale jest też jeden więcej -„Ucieczka do Egiptu”, którego nie ma w Krakowie. Obraz „Ukrzyżowanie” raczej nie był autorstwa Fabiana Mellera. Wykonał go rzeźbiarz i snycerz Salomon Steinhoff (w Krakowie nie wiedziano jak wygląda fundator stalli). Jego dziełem są też zachowane do dziś figury apostołów, które były pierwotnie umieszczone na ławkach kanoników. W nich umieszczono pochodnie do oświetlenia prezbiterium. Ławki do 1887 roku były ustawione wzdłuż, a w 1887 roku ustawiono je poprzecznie do stalli. Figurki apostołów umieszczono na szczytach ławek. W 1930 roku figurki przeniesiono na górną część baldachimów.

W narożnikach prezbiterium, patrząc w stronę nawy głównej kościoła, były jeszcze dwie rzeźby Salomona Steinhoffa - w prawym rzeźba Najświętszej Maryi Panny, a w lewym Zbawiciela. Obydwie rzeźby są do dzisiaj w kościele. Dziełem Salomona Steinhoffa (w 1656 roku wykonał też ołtarz główny kościoła farnego) były też dwie większe rzeźby, które zdobiły wejście do sali kapituły - z lewej strony drzwi figura św. Jerzego, a po prawej stronie rzeźba św. Floriana. Obydwie uszkodzone, ale przetrwały do dziś. Nad drzwiami do sali kapituły, pod obrazem „Ukrzyżowanie”, była umieszczona tablica poświęcona fundatorowi stalli kanonikowi, Georgowi Mattaeides, który przekazał w swoim testamencie na ich wykonanie 1400 talarów. Stalle były gotowe w 1654 r. W inskrypcji poświęconej fundatorowi jest co prawda podany rok 1653, ale jest to rok śmierci kanonika Mattaeidesa.