Eufemia Domicylla Piastówna zwana błogosławioną WSPOMNIENIE

Urodziła się w 1299 roku na zamku w Raciborzu jako drugie dziecię księcia Przemysła i jego żony Anny, córki Konrada II czerskiego. Dziewczynka, która na cześć babki ze strony ojca otrzymała imię Eufemia, sama używała zdrobniałej wersji imienia - Ofka. Należała do opolskiej linii Piastów. Jej krewnymi były takie święte, jak: żona kuzyna dziadka, św. Jadwiga Śląska i jej synowa świątobliwa Anna Przemyślidówna, która miała siostrę, św. Agnieszkę Czeską, oraz bł. Elżbieta, dominikanka z Töß. Ta ostatnia posiadała z Eufemią wspólnego przodka Konrada Mazowieckiego, który był wujem bł. Salomei oraz męża św. Kingi, która z kolei miała święte siostry Konstancję, Małgorzatę i Jolantę. Elżbieta żyła w tym samym czasie co Ofka, lecz się nie znały.

Ojciec Eufemii w nieznanych nam okolicznościach złożył Bogu i Maryi ślub, że ufunduje w Raciborzu klasztor mniszek dominikańskich i umieści w nim nowo narodzoną córkę. Oświadczenie tej treści złożył w 1299 roku obradującej w Raciborzu kapitule polskiej prowincji zakonu, pod przewodnictwem prowincjała Zdzisława. W 1306 roku doszło do książęcej fundacji konwentu Św. Ducha, a jako uposażenie klasztoru Przemysł wyznaczył plac w mieście pod budowę, młyn Kunowy oraz wieś Ocice, będące zarazem posagiem Eufemii.

Dzieciństwo Ofka spędziła na raciborskim dworze, gdzie wychowano ją w duchu religijnym, przygotowując do roli mniszki. Istnieje hipoteza, że część edukacji odbyła we wrocławskim klasztorze Św. Katarzyny, należącym do dominikanek klauzurowych. Jej życie do pełnoletniości - czyli 12 lat - znane jest wyłącznie z późniejszej tradycji klasztoru, przywoływanej następnie przez hagiografów. Wiadomo, że znajdowała upodobanie w modlitwie i umartwieniu. Legenda podaje szczegóły, jak to młoda księżniczka w modlitwach gorących i medytacjach ćwiczyła się, niewinną Mękę Zbawiciela swego przed krucyfiksem we dnie i w nocy rozmyślała. Miała szczególny kult do Najświętszego Sakramentu; staranniej się zawsze przygotowywała do tej Mszy świętej, podczas której przyjmowała Komunię Św. Ten rys pobożności z czasem wysunął się u Ofki na pierwszy plan i ukierunkował jej życie duchowe, które osiągnęło wyżyny mistyki. Do praktyk modlitewnych księżniczka dodawała akty pokutne: posty, czuwania; nosiła włosiennicę i łańcuszek pokutny. Nie mając 12 lat ponoć dostępowała niecodziennych łask: biograf powiada, że miała widzenie Boskie i duchowne pociechy. Opisuje też wizję, która Ofkę utwierdziła w powołaniu, bowiem podczas modlitwy nocnej zobaczyła kościół dominikanek w Raciborzu, na który padały trzy promienie i w ich blasku unosiła się nad śnieg bielsza gołębica, czyli Duch Święty. Zatem wybór ojca przyjęła Eufemia za własny i w 1311 roku księciu brunszwickiemu, który pragnął pojąć ją za żonę, odmówiła swej ręki.

Mając 14 lat wstąpiła do raciborskiego klasztoru Św. Ducha. Jej owiane legendą obłóczyny mały miejsce 9 kwietnia 1313 roku i zgromadziły licznych krewnych, Piastów śląskich. Okazałą ceremonię ubarwiła legenda, powiadająca, że podczas Mszy świętej, od Przeistoczenia do Komunii słyszano niewypowiedzianej melodii muzykę anielską na powietrzu, czym pokazali Aniołowie Święci jaką radość mieli z tej panienki, która się na służbę Stworzycielowi i Oblubieńcowi swemu oddała w zakonie.

Odtąd Eufemia 46 lat swego życia spędziła za klauzurą dominikanek raciborskich. Jej pozycja w klasztorze, ze względu na przymioty osobiste i pochodzenie z domu panującego, była pierwszoplanowa. Kilkakrotnie pełniła urząd przeoryszy - źródła na tym stanowisku wymieniają ją w latach: 1341, 1344 i 1349-1359. Jako przełożona i córka książęca tytułowała się najjaśniejszą Domicellą Eufemią. Była odpowiedzialna za sprawy majątkowe klasztoru, występowała przy wszystkich transakcjach prawnych zawieranych z dworem książęcym i z innymi donatorami. Była orędowniczką w sprawach wspólnoty wobec książąt. Jako córka fundatora czuła się odpowiedzialna za realizację zamierzenia: budowę kościoła i rozbudowę oraz utrzymanie klasztoru. Po ojcu odziedziczywszy zmysł gospodarczy i biegłość w administracji, wiele wysiłku włożyła w zabezpieczenie pomyślności wspólnoty. Umiała zjednywać klasztorowi możnych dobrodziejów; nawet początkowo wrogi władca księstwa raciborskiego, Mikołaj II Przemyślida, tak daleko odmienił swój stosunek do mniszek, że dał Ofce pod opiekę i powierzył na wychowanie swe trzy córki, z których Agnieszka i Elżbieta zostały mniszkami od razu, a Anna dopiero po owdowieniu. Uwieńczeniem starań Ofki o pomyślność sióstr było przyjęcie klasztoru przez papieża Klemensa VI, na mocy specjalnej bulli z 6 czerwca 1343 roku, pod opiekę Stolicy Apostolskiej i uznanie wszystkich jego przywilejów i praw oraz panującej ścisłej obserwancji. O gospodarności Ofki świadczy m.in. 31 dochowanych dokumentów prawnych przez nią sygnowanych. Zaś widocznym do dziś świadkiem jej dbałości jest wzniesiony do 1334 roku kościół klasztorny.

Eufemia w świetle zachowanych dokumentów przedstawia się jako silna osobowość. To też objawiało się w jej życiu wewnętrznym. Ogniskowało się ono wokół Chrystusa. Szczególne upodobanie miała do rozważań tajemnicy Męki Pańskiej oraz do Eucharystii. Jej gorąca cześć do Najświętszego Sakramentu była zbieżna z okresem wielkiego kultu dla Chrystusa Eucharystycznego. Z długich adoracji oraz z owoców Mszy świętej czerpała swego ducha modlitewnego. Oprócz chrystocentryzmu, u Eufemii przejawiał się rys maryjny: dochowała się jej pieczęć, na której widnieje postać Bogarodzicy. Także Bractwo Sług Maryi, zwane Literackim, działające przy farze raciborskiej, uważa ją za swą założycielkę. Zresztą Eufemia jako dominikanka miała szczególniejsze przywiązanie do Maryi, a w ikonografii zawsze przedstawiana jest z różańcem w dłoniach.

Z usposobienia Ofka była pogodna, cierpliwa i wytrwała. Stanowcza w dobrym, wzmocniła w klasztorze władzę przeoryszy i dbając o głęboki postęp duchowy zakonnic doprowadziła wspólnotę do rozkwitu życia prawdziwie kontemplacyjnego, w duchu Zakonu Kaznodziejskiego. Swym sercem ogarniała nie tylko powierzone jej zakonnice, ale dbała także o wychowanie dziewcząt rycerskich, które były przyjmowane do klasztoru na edukację. Biednym i potrzebującym, zgłaszającym się do niej, chętnie spieszyła z pomocą, nie odmawiając wsparcia nawet w chwilach, gdy klasztor przeżywał niedostatek spowodowany wojną i kataklizmami przyrodniczymi.

W klasztorze stanowiła przykład dla sióstr, zatem bardzo dokładnie przestrzegała norm życia zakonnego. Wzmogła praktyki ascetyczne, dodając sobie umartwień ciała i ducha. Podobnie jak inne ówczesne mniszki stosowała posty, czuwania i używała narzędzi pokutnych. Pełne wyrzeczeń życie mocno wryło się w pamięć jej współczesnych, pobudzając ich do czci względem niej. Ta cześć została też przekazana potomnym. W 1358 roku Ofka poczuła się śmiertelnie chora i sporządziła testament będący świadectwem jej troski o mieszkańców klasztoru. Zmarła mając 60 lat 17 stycznia 1359 roku i została pochowana w krypcie pod kaplicą Św. Dominika, będącą mauzoleum książąt raciborskich w kościele dominikanek. Od razu otoczono ją kultem, wymalowane z czasem zostały obrazy ją wyobrażające, a lud górnośląski obrał Eufemię za patronkę w trudnych chwilach. Istnieje potwierdzone w źródłach z XVIII wieku przekonanie, że gdy do Raciborza miało dotrzeć jakieś nieszczęście, to Ofka z grobu pukaniem dawała znać. Zaczęły się także u jej grobu dziać cuda, przypisywane wstawiennictwu Eufemii.

W odpowiedzi na powszechny i żywy kult zaczęto przygotowywać proces beatyfikacyjny: w 1606 roku napisano jej życiorys, a w 1623 roku przeorysza Helena Ociesław poleciła wymalować dwa portrety Ofki. W 1659 roku, na trzechsetlecie jej śmierci, odnowiono kryptę grobową i dokonano uroczystego podniesienia relikwii. W 1737 roku przebudowano w stylu późnobarokowym kaplicę oraz grobowiec Eufemii. W tymże roku wybito także małe miedzioryty z antyfonami i modlitwami z przeznaczeniem dla jej czcicieli. W latach 1734-1735 rozpoczął się ponowny proces beatyfikacyjny, przerwany następnie wojnami oraz kasatą klasztoru (1810).

W 1821 roku relikwiarze i obrazy Ofki zostały w procesji przeniesione z kaplicy Św. Dominika (którą Prusacy później wyburzyli) przylegającej do przekazanego protestantom kościoła Św. Ducha i umieszczone w Kaplicy Polskiej kościoła farnego pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. W 1936 roku sarkofag Ofki odnowiono. Niestety spłonął w 1945 roku, gdy Armia Czerwona, niszcząc bezbronny Racibórz, dokonała również spalenia kościoła farnego. Obecnie w świątyni pozostał jedynie jeden obraz przedstawiający obłóczyny Eufemii oraz drugi współczesny, w formie staropolskiego konterfektu, znajdujący się w ołtarzu ustawionym w Kaplicy Polskiej. Warto nadmienić jeszcze, że w kościele farnym w Raciborzu, w dzień liturgicznego wspomnienia bł. Ofki (dies obiitus) w niedzielę po dniu 17 stycznia, sprawowana jest przez biskupa miejsca uroczysta Msza święta w intencji jej rychłej beatyfikacji.

Piotr Stefaniak