Reklama

Najnowsze wiadomości

Styl życia5 maja 201810:57

Nieznane ryciny Raciborza z XIX wieku

Nieznane ryciny Raciborza z XIX wieku  - Serwis informacyjny z Raciborza - naszraciborz.pl
0
Reklama
Racibórz:

Historia na weekend. Dzięki uprzejmości Muzeum w Wodzisławiu Śląskim weszliśmy w posiadanie kopii – nieznanych nam dotychczas – dwóch rycin wykonanych w połowie XIX wieku przedstawiających fragmenty Raciborza - pisze dla naszraciborz.pl Paweł Newerla. 

W Gabinecie Rycin Polskiej Akademii Nauk i Umiejętności w Krakowie znajduje się około 300 rycin wykonanych przez Alexandra von Minutoliego (1806–1887) w połowie XIX stulecia. Dyrektor Muzeum w Wodzisławiu Śl. p. Sławomir Kulpa oraz p. Adrian Podgórski odkryli w Gabinecie Rycin Polskiej Akademii Nauk i Umiejętności w Krakowie ryciny przedstawiające fragmenty różnych miejscowości Górnego Śląska. Wśród nich były dwa rysunki odnoszące się do Wodzisławia Śl. wyobrażające pałac von Dietrichsteinów, w którym obecnie ma swoją siedzibę Muzeum, a także kościół farny, wyburzony w 1909 r. Trzeba powiedzieć, że są to najstarsze ryciny przedstawiające wodzisławskie obiekty Nas interesują oczywiście ryciny dotyczące Raciborza; o tym będziemy jednak pisali w dalszej części. Wodzisławscy muzealnicy znaleźli także rycinę zamku w Polskiej Cerekwi, drewnianego kościoła w Gierałtowicach pod Gliwicami oraz bramy miejskiej w Gliwicach. Oryginały rysunków zostały wykonane piórkiem na kartkach wielkości zbliżonej do formatu A5, następnie naklejono je na arkuszach kartonu i opatrzono stosownymi napisami odnoszącymi się do przedstawionego obiektu, np. „Ratibor, die Schloßkapelle g. S.W. – 1846“ [Racibórz, kaplica zamkowa (od południowego zachodu) – 1846]. Ilustracje udowadniają wprawną rękę artysty, kreślącego obiekty z zachowaniem kompozycji i perspektywy, ale i detali architektonicznych. Same ryciny zostały przez autora opatrzone nazwą miejscowości i datą roczną. Do wernisażu wystawy, prezentującej odkryte rysunki przygotowano odpowiednią broszurę przedstawiającą Minutoliego i jego dzieje. Można było także nabyć kopie prezentowanych rycin (p. ilustracje).

Dr Alexander von Minutoli

Musimy najpierw przedstawić autora rycin – niemieckiego prawnika, ekonomistę, artystę, kolekcjonera dzieł sztuki, twórcę pierwszego muzeum rzemiosła artystycznego na świecie. Jest nim Alexander von Minutoli. Urodził się 26 grudnia 1806 r. w Berlinie w rodzinie pruskiego generała Heinricha von Minutoli, który był także badaczem starożytności i podróżnikiem po Egipcie. Aleksander von Minutoli zmarł 17 grudnia 1887 r. w Friedersdorf am Queis, dzisiejszych Biedrzychowicach w powiecie lubańskim na Dolnym Śląsku. Studiował prawo, ekonomię i archeologię. Minutoli był także uzdolniony artystycznie, czego dowodem są jego liczne ryciny. Na podstawie dysertacji na temat sztuki średniowiecznej w Marchii Brandenburskiej uzyskał w 1839 r. stopień doktora prawa. W tym samym roku zaczął pracę w Rejencji w Legnicy. Był tam decernentem do spraw gospodarki.

Król pruski Fryderyk Wilhelm IV w 1841 r. zlecił młodemu urzędnikowi Alexandrowi von Minutoliemu zebranie wyrobów śląskiego rzemiosła artystycznego. W zamyśle króla zebrane wyroby miały stać się wzorami dla upadającego wówczas przemysłu śląskiego. Minutoli zgromadził w swoim mieszkaniu w Legnicy 3.600 obiektów, które od 1844 r. regularnie udostępniał zwiedzającym. W ten sposób Alexander von Minutoli stał się zatem w 1844 r. twórcą pierwszego muzeum rzemiosła artystycznego na świecie. Król pruski zezwolił, aby zbiory rzemiosła artystycznego wystawić w zamku królewskim w Legnicy, byłym zamku Piastów Legnickich (p. ilustracje). Minutoli uzyskał zgodę na udekorowaniu pomieszczeń zamku elementami architektonicznymi i malowidłami aby powstał współczesny, całościowy zbiór rzemiosła artystycznego. W 1857 r. na zamku królewskim w Legnicy wystawiano w 18 pomieszczeniach aż 28.000 eksponatów rzemiosła artystycznego, podzielonych według kryteriów sztuki, jak i technologii. Warto zaznaczyć, że koncepcja wystawiennicza Minutoliego stała się wzorem dla zagranicznych muzeów przemysłowych. Jako pierwsze skopiowało ten projekt „South–Kensington–Museum” w Londynie, założone w 1852 r. i otwarte w roku 1857.

Minutoli był pionierem jeszcze w jednej dziedzinie. Sporządził on – począwszy od 1841 roku – dagerotypy obiektów ze zbiorów rzemiosła artystycznego (dagerotypia to proces fotograficzny w którym na płytce metalowej otrzymano obraz bez możliwości kopiowania; system opracowany w latach 1820. był stosowany do lat 1850.). Minutoli był zatem jednym z pierwszych niemieckich fotografów. Te fotografie rozprowadzał wśród zainteresowanych fabrykantów i rzemieślników. Od 1851 r. chętni mogli nabyć zdjęcia poszczególnych obiektów. Dagerotypy zostały zaprezentowane na wystawach rzemiosła artystycznego w Londynie (1851), Monachium (1854) i Paryżu (1855). W 1853 r. Minutoli odkrył sposób na powiększenie małych dagerotypów na dużych płytach, z których sporządzano odbitki na solnym papierze; za ten pomysł otrzymał pierwszą nagrodę na Wystawie Sztuki i Przemysłu w Amsterdamie. Wreszcie w 1855 roku Minutoli wydał album: „Vorbilder für Handwerker und Fabrikanten aus den Sammlungen des Minutoli‘schen Instituts zur Veredlung der Gewerbe und Befoerderung der Künste zu Liegnitz“ (Wzorce dla rzemiosła artystycznego i fabrykantów ze zbiorów Instytutu Minutoliego dla Uszlachetnienia Rzemiosła i Wsparcia Sztuki w Legnicy), w których zaprezentowano 800 fotografii 4.500 obiektów, posegregowanych według rodzajów przedmiotów. Miały one służyć jako wzornik dla producentów. Bardzo dobre fotografie eksponatów wykonał legnicki fotograf Ludwig Belitzki (1830–1902) – p. zdjęcia.

Król spowodował, że skarb pruski zakupił ze zbiorów Minutoliego 7.000 przedmiotów, które przekazano do tworzących się wówczas muzeów w Berlinie. W 1871 r. Minutoli musiał ostatecznie usunąć swoje zbiory z zamku królewskiego w Legnicy. Około 20.000 obiektów, sprzedanych w drodze licytacji, znalazło się w muzeach całego świata a także w zbiorach prywatnych. Resztę Minutoli przeniósł do pałacu w Friedersdorf am Queis. W 1855 r. 49-letni dr Aleksander von Minutoli poślubił w Sulechowie 25-letnią córkę szczecińskiego kupca, Fanny Possart (1830–1861). W małżeństwie urodziły się dwie córki – Anna (1856) i Klara (1857). Kiedy żona Aleksandra zmarła, ożenił się w 1863 r. ze swoją szwagierkę Berthą Possart (1833–1908).

Aleksander von Minutoli w 1862 r. kupił folwark w Friedersdorf am Queis, dzisiejszych Biedrzychowicach koło Lubania na Dolnym Śląsku. Do majętności należał także barokowy pałac z obszernym parkiem (p. ilustracje). Urządzając ten pałac przystosował go także do eksponowania swoich przebogatych zbiorów. Po śmierci swojego wuja Ernsta von Woldeck, Minutoli stał się spadkobiercą ordynacji finansowej Woldeck i uzyskał prawo dołączenia tego nazwiska do nazwiska rodowego. W pewnej odległości od pałacu Minutoli wzniósł wieżę widokową, której nadał nazwę po swoim wuju „Woldeck-Turm” (wieża Woldecka). Według legendy na terenach należących do Minutoliego na prawym brzegu rzeki Kwisy miał się znajdować się stary zamek. Wykopaliska potwierdziły legendę i Minutoli w latach 1875–1878 wzniósł tam ruiny zamczyska Neidburg, wykorzystując detale architektoniczne z ruin okolicznych dawnych kościołów i zamków (p. ilustracje). Po 1925 r. wybudowano tam schronisko młodzieżowe. Obecny prywatny właściciel po gruntownej modernizacji otworzył tam ekskluzywny hotel „Rajsko”.

W 1868 r. Aleksander von Minutoli–Woldeck został przez króla pruskiego Wilhelma I mianowany baronem, w związku z czym otrzymał także odpowiedni herb. Tajny radca rządowy Minutoli w 1875 r. przeszedł w stan spoczynku. Dr Alexander baron von Minutoli-Woldeck zmarł w Biedrzychowicach 17 grudnia 1887 r. w wieku 81 lat. Majętności po ojcu otrzymała córka Anna, która poślubiła swojego stryjecznego brata Arthura von Minutoli, jednak po kilku latach owdowiała. W 1894 r. wdowa wyszła za Joachima hrabiego von Pfeil und Klein Ellguth, który był znanym badaczem Afryki. On zajął się administracją majątków na Dolnym Śląsku. Folwark i pałac Friedersdorf pozostawały w rękach hrabiów von Pfeil und Klein Ellguth do 1945 r. W czasie działań wojennych pałac nie ucierpiał. Miejscowość otrzymała polską nazwę Biedrzychowice. Ogromne zbiory dzieł sztuki zostały zarekwirowane przez władze i wywiezione do Warszawy, Łodzi i Krakowa. W pałacu przed kilku laty przeprowadzono renowację. Budynek od lat mieści zespół szkół ponadgimnazjalnych. Potomek rodu, Jürgen hrabia von Pfeil, mieszkający obecnie w Stuttgarcie, wielokrotnie odwiedził byłą siedzibę rodową. Dodajmy, że w 2017 r. wydana została przez dr Margret Dorothea MInkels obszerna (692 strony) monografia Minutoliego (p. ilustracja).

Nieznane ryciny Raciborza

Jak wspomniano, Alexander von Minutoli dużo podróżował po całym Śląsku zbierając różne przedmioty rzemiosła artystycznego. W trakcie tych podróży Minutoli był także na Górnym Śląsku. W 1845 roku był w Wodzisławiu Śląskim. Sporządził tam wspomniane ryciny pałacu von Ditrichsteinów a także kościoła farnego.

Aleksander von Minutoli w 1846 roku był w Raciborzu. Możemy domniemywać, że przyjechał do miasta w poszukiwaniu za przedmiotami rzemiosła artystycznego, ówczesny Racibórz był przecież ważnym ośrodkiem rozwoju rzemiosł i manufaktur. Wówczas sporządził rycinę, przedstawiającą nasz zamek. Ikonografia Raciborza jest oczywiście wcześniejsza i bogatsza. Poza tzw. „prospektami” (ogólne panoramy) miasta Raciborza z 1650 r. czy F. B. Wernera z 1730 roku, Racibórz dysponuje także kilkoma rycinami zamku, jak np. Saebischa z 1630 r. Wernera z 1730 r. (p. ilustracja) i z 1763 r. Jednak każde nowe znalezisko jest dla miasta istotne.

Ryciny Alexandra von Minutoliego przedstawiały tzw. dom książęcy, kaplicę zamkową, budynek bramny a także – nieistniejący już – budynek na południe od bramy (p. ilustracja). Jest to zatem widok od południowego zachodu. Jeżeli chodzi o dom książęcy, widoczne są arkady w przyziemiu. Wyższe kondygnacje jedynie ogólnie zarysowano. Z dużą szczegółowością artysta przedstawił natomiast kaplicę zamkową – boć też rycina została zatytułowana przez autora jako „Kaplica zamkowa”. Dostrzegamy barokowy jeszcze wystrój zewnętrzny, rzucający się szczególnie w oczy na wysokości poddasza, w którym od strony zachodniej znajduje się osłonięty dachem otwór, w którym widoczny jest dzwon. Zauważamy jednak brak wieżyczki. Zarysowany jest portal od strony zachodniej, choć wydaje się, że nie był on używany, ponieważ rośnie przed nim drzewo. Wejście do kaplicy prowadziło zapewne przez małą kruchtę od strony południowej. Wygląd kaplicy znacznie różni się od stanu obecnego. Trzeba sobie jednak zdać sprawę z tego, że w dniu 19 stycznia 1858 r. o godz. 13.00 wybuchł pożar w browarze zamkowym, w wyniku którego dwie trzecie zamku uległy spaleniu. Browar odbudowano bardzo szybko, jednak rekonstrukcja kaplicy nastąpiła z pewnym opóźnieniem na podstawie planów budowniczego Juliusa Starcke. Elewacji nadano wtedy nowy wystrój neogotycki. Fasady wschodnia i zachodnia uzyskały trójkątne szczyty. Dzisiaj dostrzegamy, że szczyt fasady zachodniej przechodzi w wieżyczkę zwieńczoną ostrosłupem. Powyższe wywody potwierdzają nam, że rycina Minutoliego przedstawia wygląd kaplicy sprzed pożaru z 1858 r. Chcielibyśmy zwrócić uwagę na jeszcze jeden szczegół. Na budynku z prawej strony ryciny widać na narożu odwzorcowaną tzw. „głowę tatarską”. To pamiątka po oblężeniu w 1241 r. zamku przez Mongołów, których wódz Tin-fu zginął od strzały a jego ciało zostało przez wycofujące się wojska porzucone. Książę raciborski Mieszko Otyły kazał wyrzeźbić w kamieniu głowę mongolskiego dowódcy i umieścić ją na narożu budynku. Dodajmy, że ta głowa znajduje się obecnie w zasobach naszego muzeum, ponieważ sam budynek został rozebrany.

W 1849 roku Minutoli ponownie gościł w Raciborzu, zapewne w tym samym celu – zabezpieczania obiektów rzemiosła artystycznego. Wtedy powstała druga rycina przedstawiająca były klasztor panien dominikanek wraz z kościołem klasztornym (p. ilustracja). My, Raciborzanie, patrzymy na budynek obecnego „Ekonomika” a także na główny budynek ekspozycyjny Muzeum z perspektywy ul. Gimnazjalnej. Minutoli natomiast zajął stanowisko od strony Odry, a więc od północy. Widoczne jest zatem dwukondygnacyjne skrzydło zachodnie i duży, także dwukondygnacyjny, fronton południowy. Z pewnego rysunku i z zachowanych planów przebudowy wiadomo, że klasztor miał jeszcze skrzydło wschodnie, przylegające do kościoła, a wcześniej ponadto skrzydło północne. Rycina Minotuliego przedstawia zatem stan budowli, kiedy od 1819 r. w budynku mieściło się Królewskie Ewangelickie Gimnazjum, przeniesione tu z klasztoru franciszkanów przy ul. Londzina. Na lewo od zabudowań gimnazjum widzimy bryłę byłego kościoła Ducha Świętego, który w 1830 r. został poświęcony jako kościół ewangelicki. Dodajmy w tym miejscu, że raciborscy ewangelicy w 1911 r. przenieśli się do nowo zbudowanego kościoła na rogu obecnych ul. Wileńskiej i Ogrodowej; zaś od 1927 r. były kościół Ducha Świętego służy raciborskiemu Muzeum. Warto zwrócić uwagę na pewien szczegół. Bryła kościoła Ducha Św. połączona jest na wysokości poddasza galerią z wieżą kościoła. Bardziej na lewo od prezbiterium kościoła widzimy obszerne zabudowania. Była to wytworna restauracja Jana Jaschkego z największą wówczas salą balową w mieście. To w tej sali 29 maja 1846 r. koncertował węgierski kompozytor i wybitny pianista, Ferenc Liszt. Obie omawiane ryciny prezentujemy wśród ilustracji. Zwraca uwagę, że teren poklasztorny jest otoczony murem, wzdłuż którego biegnie jakaś droga.

Dzięki inicjatywie wodzisławskich muzealników dysponujemy nowymi rycinami, przedstawiającymi dwie istotne dla Raciborza budowle. Dodajmy, że ryciny zostały wydane także w wersji kolorowanej akrylem prze p. Monikę Witek (p. ilustracja).

Paweł Newerla

Bibliografia
Haus-Archiv der Grafen von Pfeil und Klein Ellguth (Archiwum rodowe hrabiów von Pfeil und Klein Ellguth)
Sławomir Kulpa, Adrian Podgórski, Aleksander von Minutoli – Najstarsze widoku Wodzisławia Śląskiego
Margret Dorothea Minkels, Aleksander von Minutoli, der Gründer des 1. Kunstgewerbemuseums der Welt (1844), Norderstedt 2017, ISBN-Nr. 978–3–7460–6982–2
Jürgen Graf von Pfeil, Alexander von Minutoli – Biographie, mps.

Spis ilustracji

Broszura towarzysząca wernisażowi rycin Minutoliego w Muzeum w Wodzisławiu Śl.

Dr Alexander baron von Minutoli–Woldeck (1806–1887)

Zamek królewski w Legnicy, była siedziba Piastów Legnickich, w którym prezentowano zbiory rzemiosła artystycznego

Fotografie L. Belitzkiego eksponatów zebranych przez A. von Minutoli

Obecny stan pałacu Minutoliego w Biedrzychowicach

Sztuczne ruiny zamczyska Neidburg/Rajsko

Herb baronów von Minutoli–Woldeck w pałacu w Biedrzychowicach

Monografia Alexandra von Minutoli, opracowana przez Margret Minkels, wydana w 2017 r.

Zamek w Raciborzu od strony miasta – rycina F. B. Wernera (ok. 1730 r.)

Alexander von Minutoli – Racibórz, Kaplica zamkowa, 1846 r.

Alexander von Minutoli – Racibórz, Dawny klasztor i kościół Dominikanek, 1849 r.

Alexander von Minutoli – Racibórz, Dawny klasztor i kościół Dominikanek, 1849 r. — rycina kolorowana akrylem – Monika Witek 

Broszura towarzysząca wernisażowi rycin Minutoliego w Muzeum w Wodzisławiu Śl.

Dr Alexander baron von Minutoli–Woldeck (1806–1887)

Zamek królewski w Legnicy, była siedziba Piastów Legnickich, w którym prezentowano zbiory rzemiosła artystycznego

Fotografie L. Belitzkiego eksponatów zebranych przez A. von Minutoli

Obecny stan pałacu Minutoliego w Biedrzychowicach

Sztuczne ruiny zamczyska Neidburg/Rajsko

Herb baronów von Minutoli–Woldeck w pałacu w Biedrzychowicach

Monografia Alexandra von Minutoli, opracowana przez Margret Minkels, wydana w 2017 r.

Zamek w Raciborzu od strony miasta – rycina F. B. Wernera (ok. 1730 r.)

Alexander von Minutoli – Racibórz, Kaplica zamkowa, 1846 r.

Alexander von Minutoli – Racibórz, Dawny klasztor i kościół Dominikanek, 1849 r.

Alexander von Minutoli – Racibórz, Dawny klasztor i kościół Dominikanek, 1849 r. — rycina kolorowana akrylem – Monika Witek

Autor: Paweł Newerla , redakcja@naszraciborz.pl

Bądź na bieżąco z nowymi wiadomościami. Obserwuj portal naszraciborz.pl w Google News.

Reklama
Reklama
Reklama
Reklama

Komentarze (0)

Aby dodać komentarz musisz być zalogowany

Reklama
Reklama

Najczęściej czytane artykuły

Aktualności27 marca 202410:26

Zielone Płuca na Ostrogu kontra deweloperka. Tężnia finiszuje a radny mówi o kulisach inwestycji [FOTO LOTNICZE]

Zielone Płuca na Ostrogu kontra deweloperka. Tężnia finiszuje a radny mówi o kulisach inwestycji [FOTO LOTNICZE] - Serwis informacyjny z Raciborza - naszraciborz.pl
39
Racibórz:

Zielone Płuca Ostroga to projekt, który w 2021 r. poparło ponad 3,5 tysiąca mieszkańców Raciborza. W kwietniu 2024 r. kończy się pierwszy etap tego projektu. Raciborzanie będą mogli odpocząć przy tężni, która powstaje przy zbiegu ulic Książęcej i Elżbiety.

red.
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama
Aktualności28 marca 202414:45

Bonus za wiek. Od marca to ponad 6 tys. zł

Bonus za wiek. Od marca to ponad 6 tys. zł - Serwis informacyjny z Raciborza - naszraciborz.pl
0
Beata Kopczyńska regionalny rzecznik prasowy ZUS w województwie śląskim / fot. pixabay
Aktualności27 marca 202419:33

Polowy: zrealizowaliśmy 82% naszego programu. Komitet Silny Racibórz gwarancją wiarygodności Nowej 10-tki Drużyny Polowego!

Polowy: zrealizowaliśmy 82% naszego programu. Komitet Silny Racibórz gwarancją wiarygodności Nowej 10-tki Drużyny Polowego! - Serwis informacyjny z Raciborza - naszraciborz.pl
72
materiał wyborczy zlecony i finansowany przez KWW Dariusz Polowy - Silny Racibórz
Reklama
Reklama
Aktualności27 marca 202414:47

Konwencja programowa PiS do powiatu. Pięć konkretów [WIDEO]

Konwencja programowa PiS do powiatu. Pięć konkretów [WIDEO] - Serwis informacyjny z Raciborza - naszraciborz.pl
16
Racibórz:

Poseł Paweł Jabłoński oraz kandydaci PiS do Rady Powiatu Raciborskiego przedstawili dziś, 27.03., na Rynku swoje najważniejsze założenia programowe na kadencję 2024-2029.

red.
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama

Partnerzy portalu

Dentica 24
ostrog.net
Szpital Rejonowy w Raciborzu
Spółdzielnia Mieszkaniowa
Ochrona Partner Security
Powiatowy Informator Seniora
PWSZ w Raciborzu
Zajazd Biskupi
Kampka
Nasz Racibórz - Nasza ekologia
Materiały RTK
Fototapeta.shop sklep z tapetami i fototapetami na zamówienie
Reklama
Reklama

Najnowsze wydania gazety

Nasz Racibórz 22.03.2024
21 marca 202421:40

Nasz Racibórz 22.03.2024

Nasz Racibórz 15.03.2024
14 marca 202421:35

Nasz Racibórz 15.03.2024

Nasz Racibórz 08.03.2024
7 marca 202423:50

Nasz Racibórz 08.03.2024

Nasz Racibórz 01.03.2024
29 lutego 202423:20

Nasz Racibórz 01.03.2024

Zobacz wszystkie
© 2024 Studio Margomedia Sp. z o.o.