Marcela Szymańska doktorem nauk humanistycznych

Pani Marcela Szymańska, na co dzień nauczycielka języka polskiego w Szkole Podstawowej w Krzanowicach (przedtem w Gimnazjum w Krzanowicach) od wielu lat pasjonuje się dziedzictwem kulturowym pogranicza śląsko-morawskiego, a przede wszystkim gminy Krzanowice, w której się wychowała i w której pracuje. Mieszkańcy wiedzą o Jej zainteresowaniach, bo jest uczestnikiem wielu wydarzeń i uroczystości środowiskowych i to nie tylko jako ich obserwator, badacz, ale niejednokrotnie aktywny uczestnik i animator. Wiele osób kojarzy Ją np. z Międzynarodowym Konkursem Gwary Morawskiej Morawske rzadzyni selske hospodyni organizowanym w Gimnazjum w Krzanowicach. Przez dziesięć edycji była bowiem jego współorganizatorką. Dzięki Jej zaangażowaniu do krzanowickiej szkoły przyjeżdżały grupy młodzieży nie tylko powiatu raciborskiego, ale także z Czech (m.in. z Chuchelnej, Hati, Biełej, Silherzowic, Sudic, Piszcza), prezentując na scenie archaiczne słownictwo i zachowania mieszkańców pogranicza związane z życiem codziennym, rokiem obrzędowym czy świętami rodzinnymi. Wówczas Pani Szymańska założyła dobrze znany w lokalnym środowisku zespół teatralny „Morawiacy”, skupiający młodzież z gminy Krzanowice, a promujący - na okolicznych scenach - spuściznę kulturową swoich przodków.

Marcela Szymańska wielokrotnie też dała się poznać mieszkańcom gminy jako specjalistka - badaczka regionu, wygłaszając referaty na konferencjach popularnonaukowych w Krzanowicach, Borucinie, Sułkowie czy Raciborzu. Ale Jej aktywność naukowa szybko wybiegać poczęła poza rodzime środowisko. Wiele ośrodków naukowych w kraju zapraszało Ją na ogólnopolskie konferencje naukowe (w Opolu, Lublinie, Pokrzywnej, Warszawie, Bukownie). Wystąpiła także w czeskim Krawarzu i Ołomuńcu. Każdy Jej referat był dobrze przyjęty przez szacowne grono naukowców, a dowodem na to są liczne, pozytywne recenzje stanowiące warunek dopuszczenia prac do druku. Pani Szymańska ma na swym koncie około 20 opublikowanych studiów i materiałów. Jest też autorką książki pt. Gwara Krzanowic w powiecie raciborskim (Racibórz-Krzanowice 2009) oraz współredaktorką monografii o krzanowickiej szkole Gimnazjum XXI wieku (red. K. Lach, M. Szymańska, Krzanowice 2019 r.).

Należy do Polskiego Towarzystwa Naukowego, Polskiego Stowarzyszenia Turystki Kulinarnej oraz Polsko-Czeskiego Towarzystwa Naukowego. Jednym słowem jest już cenioną i znaną w środowisku naukowym badaczką szeroko rozumianej kultury ludowej śląsko-morawskiego pogranicza. Dlatego cieszymy się, że cały Jej dorobek został uznany i decyzją Rady Naukowej Uniwersytetu Opolskiego z dnia 18 lutego 2021 r. (Uchwała nr 21/2021) nadano Marceli Szymańskiej stopień doktora nauk humanistycznych w dyscyplinie – nauki o kulturze i religii. Przedtem jednak M. Szymańska ukończyła pięcioletnie studia doktoranckie. Przez 3 lata (2017-20120) zajmowała pierwsze miejsce na liście rankingowej doktorantów Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Opolskiego. W tym czasie pod kierunkiem prof. UO dr hab. Doroty Świtały-Trybek napisała dysertację doktorską Dziedzictwo kulturowe wsi śląskiej na pograniczu śląsko-morawskim (przykład gminy Krzanowice).

Praca ta liczy ponad 450 stron i podzielona została na pięć rozdziałów: Obszar i metodologia badań, Zakorzenienie w tradycji, Praktyki wierzeniowe w procesie przemian, Dziedzictwo religijne, Pamięć smaków. Każdy z nich rozpoczyna się od rozważań teoretycznych, w których Autorka zwraca m. in. uwagę na system pojęciowy i stanowiska specjalistów dotyczące omawianej problematyki. Świadczy to o sprawności badawczej i erudycji Autorki dobrze orientującej się w bogatej literaturze przedmiotu – podkreśla Jej Promotorka. Dysertację uzupełnia bogata bibliografia, słownik wyrazów i wyrażeń gwarowych oraz materiał ilustracyjny składający się z 85 trafnie dobranych fotografii, a także streszczenie polskie i angielskie.

Autorka w pierwszym rozdziale charakteryzuje obszar badań i zastosowane techniki badawcze, dopełnia je rozważaniami o gwarze laskiej, przedstawia stan badań nad dziedzictwem kulturowym naszego pogranicza. Interesujący trzon pracy stanowi rozdział drugi poświęcony problematyce kultury agrarnej, która po raz pierwszy doczekała się tak pogłębionego oglądu badawczego. Trzeci rozdział – jak podkreśla Autorka – przedstawia spectrum tradycyjnych praktyk wierzeniowych – zakorzenionych w świadomości mieszkańców – związanych w szczególności ze zwierzętami gospodarskimi i uprawą roli. Nie zabrakło w tym miejscu także tematyki zachowań magicznych wbrew pozorom wciąż jeszcze żywotnych. Przedmiotem analizy w rozdziale czwartym są pojęcia religii, religijności, pobożności ludowej i praktyk religijnych. Spośród nich oglądowi poddano m. in. takie zjawiska kulturowe jak: kult wybranych świętych patronów, obchody św. Marcina czy formy pobożności maryjnej. Tematem ostatniego rozdziału są zagadnienia odnoszące się do tradycji kulinarnych gminy Krzanowice.

Jednym słowem M. Szymańska zgromadziła w swej pracy bogaty i bardzo cenny materiał terenowy. Zarejestrowała również takie zjawiska kulturowe, które żyją już tylko w pamięci najstarszych mieszkańców i mogłyby w przyszłości zostać zupełnie zapomniane. Dlatego – jak podkreśla jedna z recenzentek – prof. Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej w Lublinie, dr hab. Katarzyna Smyk – Gmina Krzanowice może być dumna z tego, w jakim świetle przedstawiła M. Szymańska jej dawnych i obecnych mieszkańców. Można powiedzieć, że wystawiła nie lada pomnik swojej rodzimej społeczności. Wysoko oceniła także całą dysertację, uznając ją za poważną, wartościową pracę naukową, która przede wszystkim pogłębia dotychczasowy stan badań. Zaś samą Autorkę widzi jako nową, kompetentną interpretatorkę, włączając Ją do grona polskich kulturoznawców-folklorystów. Druga recenzentka, którą jest prof. Uniwersytetu A. Mickiewicza w Poznaniu, dr hab. Anna Weronika Brzezińska również z uznaniem opisała rozprawę doktorską: to obszerne dzieło, które w sposób wyczerpujący opisuje skomplikowane, ale i fascynujące losy mieszkańców obszaru pogranicza (…). Dysertacja jest niezwykle ciekawa i wartościowa pod względem naukowym (…). Jej niezaprzeczalnym walorem jest też jej interdyscyplinarny charakter odwołujący się do tradycji badań językoznawczych, etnograficznych i socjologicznych (…). Recenzentka ta zwraca uwagę także na jakość etnograficznych badań terenowych oraz ich walor dokumentacyjny. Z uznaniem stwierdza, że praca stanowi ważny wkład w rozwój dyscypliny „nauki o kulturze i religii”, znacząco poszerzając kategorię badawczą, jaką jest niematerialne dziedzictwo kulturowe oraz przyczynia się do rozwoju studiów nad zagadnieniem pogranicza kulturowego”.

Napisanie tak zajmującej dysertacji oraz uzyskanie tak dobrych recenzji i tytułu naukowego doktora stanowią niecodzienny asumpt do złożenia szczerych i najpiękniejszych gratulacji Pani Szymańskiej. A wraz z gratulacjami niech popłyną życzenia dalszych sukcesów naukowych, przygód badawczych, twórczych pomysłów i eksploracji terenowych.

W imieniu Grona Nauczycielskiego SP w Krzanowicach Kornelia Lach

PS Z niecierpliwością czekamy na rychłe ukazanie się tej pracy drukiem. Na pewno nie zabraknie zainteresowanych Czytelników w kręgach rodzimych i w obiegu naukowym.