Matka Polka z trojgiem dzieci?

- Zaprojektował go Borowczak, który musiał w bardzo krótkim czasie zmienić swoją koncepcję, bo nie zyskała ona akceptacji w ministerstwie kultury - dodaje pan Karol. O tym, że raciborski pomnik miał mieć zupełnie inny kształt, zaświadczają również fragmenty z "Trybuny Opolskiej", mówiące o początkach inicjatywy: "W Raciborzu powołano obywatelski komitet budowy Pomnika Matki Polki. W jego skład weszło 34 mieszkańców Raciborza [...] Przewodniczącym komitetu jest Roman Simon. Powołano kilka sekcji i omówiono projekt pomnika, którego autorem jest artysta plastyk Jan Borowczak z Opola. W Raciborzu stanie pomnik przedstawiający kobietę trzymającą troje dzieci. [...] Pomnik stanie na rondzie poniżej Rynku. W Dzień Matki odbędzie się uroczyste wmurowanie aktu erekcyjnego. Pomnik ma być odsłonięty już w przyszłym roku. Z Janem Borowczakiem współpracuje architekt wojewódzki mgr Florian Jesionowski..." ("Trybuna Opolska", 25.05.1971).

A skąd pomysl na postawienie tego pomnika? - Propozycja wyszła na spotkaniu Polek w Raciborzu. Niektórzy mówią, że to Gierek na Górze św. Anny zasugerował, ale na to nie ma dowodów - mówi Karol Magiera. W "Trybunie Opolskiej" z 9.06.1971 r. rozpisywano się o powodach wyboru Raciborza, jako miasta, w którym stanąć ma pomnik dedykowany matkom: "Nieprzypadkowo wybrano Racibórz jako miasto, w którym stanie duży, symboliczny pomnik Matki-Polki. Miasto to - znane z bogatych tradycji polskich, z działalności słynnej "Strzechy", z udziału mieszkańców tej ziemi w powstaniach śląskich - zasłużyło sobie na ten utrwalony w brązie symbol wielowiekowej walki o polskość, do której sukcesu przyczyniły się w znaczym stopniu śląskie kobiety - matki".

Dla projektanta ważne było, by pomnik przypadł do gustu mieszkańcom Raciborza, o czym świadczy zorganizowane z nim spotkanie, o którym pisze "Trybuna Opolska" z 13.07.1971 r.: "[...] Od autora domagano się, by rzeźba miała jakieś regionalne cechy, by kobieta miała warkocz itp. [...] Pomnik Matki-Polki będzie olbrzymem 11-metrowym. Rzeźba przedstawia kobietę niosącą na wyciągniętym ramieniu troje dzieci. Strój ludowy jest stylizowany, rzeźba ma specyficzny styl Jana Borowczaka: jest zbliżona do realizmu, a jednocześnie symbolizująca. Jak oświadczył nam autor, przed zrobieniem tego modelu zrobił około 600 różnych rysunków i kilkanaście modeli pomników. Jest zdania, że pomnik chyba spodoba się raciborzanom. "Chciałbym, aby raciborzanie polubili swój pomnik" - powiedział Jan Borowczak.[...]"

Pomnik budowany był ze składek społecznych, stąd liczne teksty pojawiające się w "Trybunie Opolskiej" dotyczyły prośby, by wpłacać pieniądze: "Budowa pomnika ma być finansowana z dotacji państwowych, funduszu Rady Ochrony Pomników Walki i Męczęństwa oraz w znacznej części czynem społecznym. [...] Bardzo ważną sprawą jest zebranie odpowiedniej ilości złomu metali kolorowych - brązu oraz jego składników: miedzi i cyny. Odlew z brązu będzie ważyć 10 ton..." (9.06.1971 r.);
"Pieniądze będą bardzo potrzebne. Pomnik, realizowany w tzw. lanym kamieniu (cement z domieszką kruszywa), kosztowałby około 2,5 mln zł. Pomnik z brązu, jak chcieliby mieszkańcy Raciborza, kosztowałby dwa razy tyle..." (13.07.1971 r.).

Matka Polka wykonana została w Gliwickich Zakładach Urządeń Technicznych. Pisały o tym "Nowiny" z 4.07.1973 r.: "Pomnik jest 31 dziełem gliwickich odlewników z Zakładów Urządzeń Technicznych, składa się z 30 elementów o łącznym ciężarze 3 ton i wysokości 6,7 m. [..] Raciborski pomnik Matki Polki - śląskiej Nike - powstał z ofiarności społeczeństwa województwa opolskiego w tym również Ziemi Raciborskiej i przy wydatnej pomocy sąsiadów z wojew. katowickiego, zwłaszcza  powiatów rybnickiego i wodzisławskiego, przekazali oni łącznie 512.169 zł".

Oficjalne odsłonięcie pomnika miało miejsce 14 lipca 1973 roku. - Był tłum ludzi, 20 tys. osób, a w tubie pod pomnikiem zamurowano odezwę - wspomina Karol Magiera. - Wystąpiłem do ministra poczty, by wydano z tej okazji znaczek. Ostatecznie wydana została  kartka - było ich 300 tys. Rozpisano też konkurs na utwór muzyczny, który towarzyszył odsłonięciu pomnika - wspomina raciborzanin. Zwycięzcami zostali Andrzej Margiciok i Kazimierz Polak, o czym pisała "Trybuna Opolska" z 4.07.1973 r.: "W związku z budową pomnika Matki-Polki w Raciborzu Towarzystwo Miłośników Ziemi Raciborskiej wraz z Wydziałem Kultury PPRN ogłosiły konkurs na utwór muzyczny dla chóru mieszanego lub męskiego a capella. Temat określono dosyć ogólnie: praca powinna być związana z szeroko pojętą ideą Matki-Polki. Na konkurs wpłynęło 9 prac. Komisja pod przewodnictwem prorektora doc. Józefa Świdra z PWSM w Katowicach, po zapoznaniu się z pracami, postanowiła nie przyznawać I i II nagrody, natomiast trzecią (w wysokości 5.000 zł) wyróżnić dzieło Andrzeja Margicioka (zamieszkały w Goryczkach, pow. wodzisławski) za muzykę i Kazimierza Polaka - za słowa...".

Joanna Jaśkowska