Dlaczego Cieszyn robi wrażenie?

Racibórz z Cieszynem łączą wspólne piastowskie korzenie, znaczna część historii, sąsiedztwo Czechów, obecność ciekawych zabytków, obecność uczelni (a więc i studentów), położenie nad rzeką, posiadanie w mieście zamku (wraz z położonym przy zamku browarem) i małomiasteczkowy charakter. Ciekawostką jest to, że w obydwóch zamkach (raciborskim i cieszyńskim) samorząd umieścił jednostki mające zajmować się rozwojem przedsiębiorczości.

W Cieszynie jednak udało się to zrobić o siedem lat szybciej niż w Raciborzu. To spora przewaga!

Cieszyn od Raciborza różni m.in. to, że w historię i klimat miasta na stale wpisali się niezwykle pracowici polscy ewangelicy oraz fakt, że po wojnach śląskich Ziemia Cieszyńska weszła w skład Królestwa Habsburgów. Stąd też sentyment "cesaroków" do kultury galicyjskiej, cesarza Franza Josefa i specyficzna mentalność, której bliżej do Wiednia i Krakowa niż Warszawy i Katowic. Duże znaczenie ma fakt, iż miasto uniknęło wysiedleń, ma spójną strukturę ludnościową, a jego mieszkańcy są grupą mocno związaną ze swoim miastem i jego historią. Czują się jego właścicielami, są dumni z lokalnej historii, szczycą się lokalną tradycją. To jego kolejna przewaga. 

Moja wielka sympatia do Cieszyna zaczęła się zaledwie kilka lat temu, gdy trafiłem tam w czasie kursu na Przewodnika Beskidzkiego. Wcześniej mijałem miasteczko bokiem w drodze do Wisły i Ustronia. Cieszyn rozbudził moją sympatię nie tylko ze względu na swoje piękno. Mój szacunek wzbudziło w nim to, że świadomie i skutecznie wykorzystuje swoje atuty, ma pomysł na swoją promocję, potrafi zadbać o rozwój swoich małych przedsiębiorstw, w stu procentach wykorzystuje potencjał lokalnych organizacji pozarządowych i licznych entuzjastów, a przede wszystkim - znalazł swoją niszę gospodarczą, z której jest obecnie znany w całej Polsce i Europie. Miasto miało też szczęście to dobrego samorządu. W kluczowych latach 1990-1998 burmistrzem był tu dr Jan Olbrycht, ekspert ds. funduszy europejskich, późniejszy marszałek Województwa Śląskiego, a od roku 2004 poseł Parlamentu Europejskiego. Poziom mentalny władz samorządowych potrafi zdecydować o rozwoju miasta i regionu. Potrafi zdecydować też o ich stagnacji oraz postępującej degradacji. Niestety. 

Cieszyn jest stolicą polskiego dizajnu. Odbudowana od zera oranżeria zamku Habsburgów, w roku 2005 wyznaczyła sobie jasny cel: rozwój innowacyjnej przedsiębiorczości poprzez wykorzystanie potencjału wzornictwa. Cieszyn oddycha obeccnie projektowaniem. W Zamku Cieszyn nie mają wątpliwości, że design jest skutecznym narzędziem podnoszenia konkurencyjności firm, instytucji, miast i regionów. Samo miasto oraz instytucja (zamek) w praktyce stosują to, o czym mówią. Wśród historycznych budynków wzgórza zamkowego pojawiają się nowoczesne ławki, elementy sztuki, zaskakujące nowoczesne meble miejskie. Swój własny dizajn posiada zamkowy hotelik prowadzony przez jedną z nielicznych na Śląsku spółdzielni socjalnych. Klimatu zamkowi dodaje niewielka herbaciarnia, której właściciele płacą niewielki czynsz, za to wzbogacają miasto m.in. poprzez organizację Festiwalu Herbaty. Piękną grafiką i wysoką estetyką wyróżnia się logo miasta, jego gazeta "Wiadomości Ratuszowe" i wszystkie materiały graficzne opuszczające magistrat. Nie ma tutaj tak dobrze znanej nam w Raciborzu przypadkowości. Międzynarodowym uznaniem cieszą się tutejsze warsztaty projektowe, na które zaprasza się doświadczonych mistrzów projektowania z całej Europy i USA. Lokalny biznes zachęcany jest do uczestnictwa w spotkaniach Klubu Przedsiębiorcy, zaś przedstawicieli samorządów, mediów, projektantów i przedsiębiorców z całej Polski zachęca się do korzystania z serii praktycznych szkoleń i konsultacji odbywających się "w miejscu, do którego zawsze warto przyjechać". Na wyjątkowych w skali kraju wystawach prezentuje się nowoczesne wzornictwo i architekturę. Można tu również zobaczyć tradycyjne rzemiosło w zaskakująco nowej roli.

To tutaj narodziły się pojęcia takie jak "Polski dizajn" i "Dizajn po śląsku". Tutejszy konkurs "Śląska rzecz" jest obecnie jednym z najważniejszych konkursów projektowych w Polsce i Europie. Patronat sprawują nad nim dwa ministerstwa, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości i Marszałek Województwa Śląskiego. Zastanawiam się właśnie, czy nad jakimkolwiek konkursem odbywającym się w Raciborzu patronat honorowy sprawuje ktoś wyższy rangą od Prezydenta czy Starosty...

Tymczasem Zamek Cieszyn od 2010 roku jest siedzibą Instytutu Projektowania dla Wszystkich im. prof. Michała Oźmina, dba też o archiwum EIDD Design for All Europe. Bardzo istotne jest według mnie to, że instytucja ta (Śląski Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości, obecnie "Zamek Cieszyn") od samego początku nastawiła się na to, że chce działać w skali międzynarodowej i ogólnopolskiej, a nie tylko miejskiej czy powiatowej. Myślenie w większej skali zobowiązuje i zmusza do rozwoju. To jedna z rzeczy, która powinna nas zainspirować.

Dzięki wizycie na Zamku w Cieszynie mogliśmy poznać ciekawą instytucję i zespół pracowników myślących w bardzo szerokiej skali. Zobaczyliśmy świetnie działający Punkt Informacji Turystycznej, w którym można kupić mnóstwo oryginalnych produktów lokalnych producentów: począwszy od książeczek dla dzieci, skończywszy na płytach miejscowych zespołów folkowych. "Raciborski koszyk" funkcjonujący wyłącznie w formie wirtualnej wypada przy tym dosyć blado. A szkoda.

Moim zdaniem wizyta ta była bardzo inspirująca. Przy zachowaniu świadomości swoich mocnych stron (nasz zamek jest lepiej zachowany i posiada większy potencjał przestrzenny) możemy teraz spokojnie zastanowić się nad tym, co w Raciborzu można zrobić lepiej. Wydaje się, że kluczowe jest znalezienie swojej własnej, niszowej specjalizacji, na której można oprzeć rozwój. Co istotne - musi być to nisza, za którą kryje się duży potencjał w skali co najmniej ogólnopolskiej. Małpowanie nic nam nie da. Wydaje się też, że niesłychanie liczne zadania, jakie postawiono przed naszym raciborskim zamkiem, można spokojnie ograniczyć, po to, by móc zaostrzyć "kurs na przedsiębiorczość".

Przykład Cieszyna pokazuje, że przy odrobinie wyobraźni produkt turystyczny można stworzyć prawie z niczego. W kwietniu i maju hitem i magnesem przyciągającym do miasta jest "Cieszyński Szlak Kwitnących Magnolii". Miasto ustawiło 17 tabliczek i wydało mapę z opisem szlaku. Knajpki wprowadziły drinki i ciasta, w których słowo "magnolia" jest odmienione przez wszystkie przypadki. Inwestycja niewielka, a przyciąga setki turystów. A turyści przyjeżdżają, zwiedzają i... zostawiają pieniądze. A o to przecież chodzi...

Relacja z wizyty powiatowej Komisji Rozwoju Gospodarczego Promocji i Współpracy z Zagranicą na zamku w Cieszynie. Inicjatorem wizyty studyjnej, która odbyła się we wtorek 19 kwietnia br., był autor.